Sprawdzone źródło

Nasze standardy sprawdzania źródeł

You KNOW to tylko rzetelne informacje oraz aktualne i wiarygodne źródła. Teksty oznaczone jako „SPRAWDZONE ŹRÓDŁO” zostały zweryfikowane przez ekspertkę_a – dzięki temu masz pewność, że czytasz najwyższej jakości treści.

You KNOW

Afganistan – piekło naszych sióstr

Aktualizacja: 11min.

„Muszę spalić wszystko, co osiągnęłam”. Powrót rządów islamskich fundamentalistów w Afganistanie zagraża prawom kobiet, które przez lata odważnie budowały swój kraj i pracowały na rzecz równości płci. W tym krytycznym momencie musimy usłyszeć ich głos i solidarnie wspierać je w walce o wolność.

Kim są talibowie?

Talibowie – jako fundamentalistyczne islamistyczne ugrupowanie polityczne i militarne – pojawili się w 1994 roku. Grupa ta składała się z byłych bojowników afgańskiego ruchu oporu, znanych jako mudżahedini, którzy walczyli z najeźdźcami sowieckimi w latach 80. XX wieku. Chcieli oni narzucić w Afganistanie swoją interpretację prawa islamskiego i usunąć wszelkie wpływy zagraniczne. Do 1998 roku przejęli kontrolę nad 90% Afganistanu.

Po dojściu do władzy grupa szybko wywołała międzynarodowe oburzenie za wprowadzenie ekstremalnej wersji szariatu, która drastycznie naruszała prawa kobiet. Talibowie ogłosili, że kobietom nie wolno chodzić do pracy i nie mogą wychodzić z domów, chyba że towarzyszy im członek rodziny płci męskiej. Kiedy wychodziły, musiały nosić zakrywającą całe ciało burkę. Odmawiano im także formalnej edukacji i zmuszano do pozostania w domu. Przemoc fizyczna została znormalizowana jako środek kontroli.

Działania talibów często przekraczały granice Afganistanu, docierając do takich regionów jak Pakistan, gdzie w 2012 roku grupa postrzeliła uczennicę, obecnie działaczkę i laureatkę Pokojowej Nagrody Nobla za walkę o prawo kobiet do edukacji, Malalę Yousafzai.

Częściowo zerwany plakat z napisem "Kobieta"

Interwencja USA i konflikt zbrojny

W 2001 roku Stany Zjednoczone zareagowały na ataki z 11 września na Nowy Jork i Waszyngton, w których zginęło prawie 3000 osób. Urzędnicy uznali za odpowiedzialnych za nie islamistyczne ugrupowanie bojowników Al-Kaidy i ich przywódcę Osamę Bin Ladena. Bin Laden wówczas znajdował się w Afganistanie pod ochroną talibów. Kiedy ci odmówili wydania go, Stany Zjednoczone zainterweniowały militarnie, wkrótce odsuwając talibów od władzy. Jednocześnie przyrzekły zaprowadzić demokrację i wyeliminować zagrożenie terrorystyczne.

Ówczesny sekretarz generalny ONZ Kofi Annan wypowiedział wtedy słynne słowa: „Nie może być prawdziwego pokoju i odbudowy w Afganistanie bez przywrócenia praw kobiet”.

W tym samym czasie sojusznicy NATO dołączyli do USA, a w 2004 roku władzę przejął nowy rząd afgański. Mimo to śmiertelne ataki talibów nie ustały. Decyzja prezydenta USA Baracka Obamy o wysłaniu większej ilości wojsk z 2009 roku pomogła odepchnąć talibów – ale nie na długo.

W 2014 roku – najkrwawszym od 2001 roku – międzynarodowe siły NATO zakończyły swoją misję militarną, pozostawiając odpowiedzialność za bezpieczeństwo armii afgańskiej. To wzmogło działania talibów, którzy zajęli więcej terytorium.

Rozpoczęły się rozmowy pokojowe między USA a talibami, w które afgański rząd nie był praktycznie zaangażowany. Brały w nich udział jedynie cztery kobiety. Porozumienie w sprawie wycofania się zostało osiągnięte w lutym 2020 roku w Katarze. Nie powstrzymało ono jednak ataków talibów – zamiast na siłach amerykańskich, skupili się na afgańskich siłach bezpieczeństwa oraz cywilach. Zyskali kontrolę nad kolejnymi obszarami.

Podstawowym i definiującym aspektem konfliktu zbrojnego w Afganistanie w ciągu ostatnich dwóch dekad były szkody wyrządzone ludności cywilnej w wyniku masowych naruszeń praw człowieka i zbrodni wojennych popełnianych przez wszystkie jego strony. Szacuje się, że w wyniku wojny zginęło około 50 000 bojowników afgańskich i tyle samo cywili. Życie straciło około 3500 żołnierzy koalicji. Badania Brown University wskazują, że amerykańskie wydatki na konflikt wyniosły 978 miliardów dolarów (3,8 biliona złotych) do 2020 roku.

Według ONZ Afganistan ma trzecią co do wielkości populację przymusowo przesiedlonych ludzi na świecie. Od 2012 roku około 5 milionów ludzi musiało opuścić swoje domy.

Przejęcie kraju przez talibów

W kwietniu 2021 roku prezydent Joe Biden ogłosił plan wycofania wojsk amerykańskich oraz sił NATO do września tego samego roku. Miało tak być niezależnie od tego, czy poczynione zostaną postępy w rozmowach pokojowych wewnątrz Afganistanu oraz czy talibowie ograniczą ataki na afgańskie siły bezpieczeństwa i obywateli.

W obliczu niewielkiego oporu islamscy radykałowie zajęli niemal cały Afganistan i 15 sierpnia 2021 roku przejęli władzę nad stolicą.

Talibowie obiecali utworzenie „otwartego, inkluzywnego rządu islamskiego”, zapowiadając nową erę pokoju, w tym amnestię dla tych, z którymi walczą od dwóch dekad.

Jednak Afgańczycy, którzy pamiętają brutalne rządy talibów, i ci, którzy żyli na obszarach kontrolowanych przez islamskich bojowników w ostatnich latach, z rosnącym strachem obserwowali, jak rebelianci opanowują większość terytorium państwa. Wielu z nich rzuciło się do opuszczenia kraju, ustawiając się w kolejkach do bankomatów, aby wypłacić swoje życiowe oszczędności. Na lotniskach zapanowały chaos i panika. Loty komercyjne zostały jednak zawieszone.

W poniedziałek, 16 sierpnia 2021 roku, pierwszego pełnego dnia rządów talibów, islamiści patrolowali ulice Kabulu i nakłaniali sklepikarzy i pracowników rządowych do powrotu do pracy. Pojawiły się talibskie punkty kontrolne oraz zarządzono godzinę policyjną.

Większość kobiet pozostała w domach w obawie przed karą za niezakrywanie swoich ciał. Wychodzą tylko w pełnych burkach.

Historia praw kobiet w Afganistanie

Przed przejęciem władzy przez talibów

Historia walki o prawa kobiet w Afganistanie rozpoczęła się na długo przed pojawieniem się talibów na początku lat 90.

Przed latami 70. prawa kobiet w Afganistanie rozwijały się w tempie zbliżonym do wielu innych zachodnich narodów. Afganki zyskały prawo do głosowania w 1919 roku, zaledwie rok po kobietach w Wielkiej Brytanii czy Polsce. Segregacja płciowa w miejscach publicznych została zniesiona w latach 50., a w latach 60. nowa konstytucja włączyła kobiety do życia politycznego i zapewniła im równość w świetle prawa. Od lat 70. niestabilność w regionie powodowała stopniowe odbieranie tych praw.

Trzy kobiety spacerujące po ulicach Kabulu, 1972

Dwie afgańskie studentki medycyny (Kabul, 1962), słuchające swojej profesorki

Rządy talibów: 1996-2001

Rządy talibów w latach 90. skutecznie zniszczyły postęp kobiet. Grupa wprowadziła własną, ekstremalną wersję prawa szariatu, co oznaczało, że kobietom odebrano dostęp do edukacji i pracy, a także zakazano wychodzenia z domu bez męskiego opiekuna, pokazywania jakiegokolwiek fragmentu skóry w miejscach publicznych lub korzystania z opieki zdrowotnej zarządzanej przez mężczyznę (z tego powodu niektóre lekarki i pielęgniarki mogły kontynuować pracę), nie mówiąc o zaangażowaniu w życie polityczne.

Kobiety i dziewczynki cierpiały z powodu ogromu przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej, a wiele z nich było porywanych i oddawanych w ręce bojowników jako niewolnice seksualne. 

Zdjęcie kobiet w Afganistanie, wykonane przez Christine Spengler w 1997 roku

W trakcie interwencji USA: 2001-2021

Odkąd reżim talibów został usunięty pod koniec 2001 roku, prawa kobiet stopniowo się umacniały. Zgodnie z konstytucją z 2004 roku kobiety znów stały się prawnie równe mężczyznom. Nie były zobowiązane do noszenia burki i mogły się organizować. W 2009 roku Afganistan przyjął ustawę o eliminacji przemocy wobec kobiet (EVAW). Afganki zyskały też dostęp do edukacji, a 27% z 250 miejsc w afgańskim parlamencie zarezerwowano dla nich. Co więcej, w ostatnich latach około 22% afgańskiej siły roboczej stanowią kobiety, które zaczęły zajmować wysokie stanowiska w polityce, wojsku i sądownictwie – ponad 200 sędziów w kraju to właśnie kobiety, a w kwietniu 2021 roku w organach ścigania pracowało ich ponad 4000.

17-letnia Zinat Karimi podczas lekcji w liceum, w Kabulu (lipiec 2021). Zdjęcie: Paula Bronstein /Getty Images

Jednak podobnie jak we wszystkich rozdartych wojną społeczeństwach, kobiety zapłaciły nieproporcjonalną cenę. Nawet bez kontroli talibów ich sytuacja była niezwykle trudna. Pomimo wysiłków afgańskiego rządu i międzynarodowych darczyńców inwestujących w edukację dziewcząt szacuje się, że dwie trzecie afgańskich dziewcząt nie chodzi do szkoły.

87% Afganek to analfabetki, a od 70% do 80% staje w obliczu przymusowego małżeństwa, wiele z nich przed ukończeniem 16. roku życia.

Pieniądze wpłacane na rzecz propagowania praw kobiet często przepadały w wyniku korupcji. Kobiety pełniące funkcje publiczne musiały mierzyć się z mizoginistyczną przemocą mającą na celu zastraszanie i terroryzowanie mieszkanek Afganistanu.

Z wielu względów kobiety wolały lub były zmuszone otrzymywać pomoc medyczną wyłącznie od innych kobiet, jednak dziesięciolecia odmawiania edukacji doprowadziły do niedoboru kobiecego personelu medycznego, który zapewniłby podstawową opiekę rodzącym. Na obszarach wiejskich większość kobiet nie miała odpowiedniego dostępu do opieki położniczej lub nie było ich na nią stać. W konsekwencji do dwóch trzecich porodów odbywało się w domu bez jakiejkolwiek opieki medycznej, a blisko 4500 kobiet rocznie umierało z powodu komplikacji podczas ciąży lub porodu.

Statystyki rządowe z 2017 roku pokazały, że 80% wszystkich samobójstw w kraju popełniają kobiety, co czyni Afganistan jednym z niewielu miejsc na świecie, gdzie ten wskaźnik jest wyższy wśród kobiet niż mężczyzn. Większość prób samobójczych nie zostaje jednak zgłoszona z obawy przed splamieniem honoru rodziny. Psychologowie przypisują tę anomalię niekończącemu się cyklowi przemocy domowej i ubóstwa. Badanie Global Rights z 2008 roku wykazało, że prawie 90% afgańskich kobiet doświadczyło przemocy domowej.

Co wydarzy się po ponownym przejęciu władzy przez talibów?

Liczne badania feministyczne potwierdzają, że fundamentalistyczne ideologie mają wspólne cechy, bez względu na kontekst kulturowy czy religijny: nienawiść do kobiet i dziewcząt jako grupy społecznej, chęć kontrolowania ich płciowo-reprodukcyjnych praw i wolności, a także odebranie im dostępu do każdej sfery podejmowania decyzji – czy to politycznej, ekonomicznej, czy kulturowej.

Rząd afgański i świat biernie przyglądały się aktom przemocy wobec kobiet w ostatnich latach. W maju 2020 roku w Afganistanie talibowie zaatakowali szpital położniczy, zabijając 16 kobiet. W maju 2021 roku zbombardowali szkołę, w wyniku czego śmierć poniosło 90 dziewczynek. Mimo to rzecznik prasowy talibów Zabiullah Mujahid przekonywał na konferencji prasowej z 17 sierpnia, że talibowie uznają prawa kobiet nadane im przez islam.

Najprawdopodobniej jest to jednak próba odwrócenia uwagi od brutalnych działań bojowników. Z relacji Afganek wiemy, że ograniczanie ich wolności już się rozpoczęło. W jednym z niedawnych incydentów w placówce afgańskiego banku Azizi Bank w południowym mieście Kandahar widziano talibów, którzy eskortowali pracownice z ich miejsc pracy po tym, jak poinformowano je, że ich męscy krewni zajmą ich miejsca.

Studentka uniwersytetu z Kabulu zrelacjonowała, jak w weekend po przejęciu władzy przez talibów jej koleżanki zostały ewakuowane przez policję. Kobiety nie mogły korzystać z transportu publicznego, ponieważ kierowcy zbyt obawiali się represji talibów za ich przewożenie. Opisała także, jak jej siostrę zmuszono do ucieczki z pracy w rządzie, i powiedziała, że „będzie musiała spalić wszystko, co osiągnęła w ciągu 24 lat życia”.

„Siedzę tu i czekam, aż przyjdą. Nie ma tu nikogo, kto pomógłby mnie i mojej rodzinie. Przyjdą po takie osoby jak ja i nas zabiją. Nie mogę opuścić rodziny. Zresztą dokąd mogłabym pójść?”

napisała z kolei Zarifa Ghafari, aktywistka i polityczka, jedna z pierwszych afgańskich burmistrzyń (pierwszą była Azra Jafari w 2008 roku). Została nią w 2018 roku jako 26-latka. Wtedy przed jej domem pojawił się tłum uzbrojony w kije i kamienie, który siłą chciał odebrać jej urząd. Nie poddała się i kontynuowała swoją pracę. W marcu ubiegłego roku nieznani sprawcy ostrzelali jej samochód.

Co może zrobić społeczność międzynarodowa?

Jeszcze 5 sierpnia 2021 roku Niemcy, Holandia i Dania wystosowały oficjalny list do Komisji Europejskiej, w którym opowiadały się przeciwko wstrzymaniu deportacji do Afganistanu. Podpis złożyły również Grecja, Austria oraz Belgia. Od tamtej pory Niemcy i Holandia tymczasowo wstrzymały deportacje, jednak cyniczna postawa rządów europejskich stanowi realne ryzyko dla osób przekraczających granice.

Ta krytyczna sytuacja wyraźnie przypomina o potrzebie utrzymania prawa do azylu. Rządy powinny porzucić swoje szkodliwe plany dotyczące zamknięcia granic i zapewnić, że ci, którzy muszą przekraczać granice dla bezpieczeństwa, będą chronieni, a nie karani.

Jeśli nie uznamy mizoginii za podstawowy składnik ideologii i ruchów ekstremistycznych, nigdy ich nie powstrzymamy.

Konieczne jest zapewnienie, że ​​organizacje praw kobiet będą odgrywać centralną rolę w podejmowaniu strategicznych decyzji dotyczących zakończenia konfliktu.

Malala skierowała do światowych przywódców wezwanie do działania w obronie praw kobiet w Afganistanie. „Obserwujemy w kompletnym szoku, jak talibowie przejmują kontrolę nad Afganistanem. Głęboko martwię się o kobiety, mniejszości i obrońców praw człowieka” – napisała na Twitterze. „Władze globalne, regionalne i lokalne muszą wezwać do natychmiastowego zawieszenia broni, zapewnić pilną pomoc humanitarną oraz chronić uchodźców i ludność cywilną”.

Co możesz zrobić ty?

Tutaj świetne podsumowanie możliwych działań, przygotowane przez Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć:

Poniżej więcej pomysłów od nas.

Wywieraj presję

Choć polski rząd był zaangażowany w interwencję militarną w Afganistanie, nadal nie stworzył odpowiedniej polityki migracyjnej z myślą o Afgankach i Afgańczykach. A przecież niestabilna sytuacja w regionie to także ich odpowiedzialność. Jedyną pomocą miało być 45 wiz humanitarnych dla współpracowników sił polskich do odbioru w konsulacie w New Delhi. W końcu pod gigantyczną presją zapadła decyzja, że Polska wyśle po nich samolot.

Co więcej, w odpowiedzi na sytuację na granicy zewnętrznej rząd przyjął projekt zmian w ustawach o cudzoziemcach i o udzielaniu im pomocy. Z projektu usunięto oburzający przepis uznający nielegalne przekroczenie granicy za przestępstwo i wprowadzający za to kary. Jednak w planach nie ma budowy nowych ośrodków ani przystosowania miejsc na mieszkania dla uchodźców. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji po cichu zmieniło przepisy, zmniejszając dopuszczalną powierzchnię przypadającą na jedną osobę z 4 metrów kwadratowych do 2 metrów kwadratowych, jeszcze bardziej zmniejszając komfort ich życia. 

Wezwij polskich polityków do działania, domagaj się sprawiedliwej polityki azylowej i dołącz do apelu organizacji społecznych, który wspierają między innymi Amnesty International i Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Walcząc o widoczność dla uchodźców, nie powielaj dehumanizujących narracji – tutaj i tutaj doedukujesz się na ten temat i krążących wokół nich mitów.

Wspieraj finansowo

Organizacje feministyczne w Afganistanie przez lata zapewniały edukację, opiekę medyczną i bezpieczne przestrzenie dla kobiet i dzieci. W tym krytycznym momencie potrzebują pomocy. Zachęcamy do wspierania organizacji bezpośrednio zaangażowanych w walkę o prawa kobiet i dziewczynek z Afganistanu.

Bądź na bieżąco

Jeśli chcesz wiedzieć, co dzieje się w Afganistanie, polecamy śledzenie paru profili na Instagramie:

  • Jagody Grondeckiej (@grondecka) – dziennikarki relacjonującej prosto z Kabulu,
  • Parwany Mirio (@parwanaamiriofficial) – aktywistki i poetki z Afganistanu, obecnie przebywającej w obozie dla uchodźców w Grecji,
  • Salam Lab (@salamlabpl) – organizacji działającej na rzecz migrantów.
  • Afghanistan: Unravelling of women and girls’ rights looms as peace talks falter, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/05/afghanistan-unravelling-of-women-and-girls-rights-looms-as-peace-talks-falter/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Afghanistan: What has the conflict cost the US and its allies?, https://www.bbc.com/news/world-47391821 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Afghanistan: What is Sharia law and how has the Taliban interpreted it?, https://news.sky.com/story/afghanistan-what-is-sharia-law-and-how-has-the-taliban-interpreted-it-12383974 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • An Afghan woman in Kabul: ‘Now I have to burn everything I achieved’, https://www.theguardian.com/world/2021/aug/15/an-afghan-woman-in-kabul-now-i-have-to-burn-everything-i-achieved [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • A. Alizada, A. Ferris-Rotman, The U.S. Is Leaving Afghanistan, the Taliban Is Growing in Power, and Education for Girls and Women Is Already at Risk, https://time.com/6078072/afghanistan-withdrawal-taliban-girls-education/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • As conflict rages, Afghanistan remains one of the most dangerous places in the world to give birth, https://www.msf.org/conflict-rages-afghanistan-remains-one-most-dangerous-places-world-give-birth [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • L. Bohn, 'We're All Handcuffed in This Country.' Why Afghanistan Is Still the Worst Place in the World to Be a Woman, https://time.com/5472411/afghanistan-women-justice-war/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • M.C. Chappet, What will happen to the women and girls of Afghanistan?, https://www.harpersbazaar.com/uk/culture/culture-news/a37317306/womens-rights-afghanistan/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • N. Czaplińska, Talibowie przejęli władzę w Afganistanie. To wyrok na kobiety, https://noizz.pl/spoleczenstwo/talibowie-przejeli-wladze-w-afganistanie-to-wyrok-na-kobiety/b93jn2s [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • R. Faiez, T. Akhgar, J. Krauss, Afghans fear a return to brutal rule despite Taliban vows, https://apnews.com/article/afghanistan-taliban-13304940ec709865ca52aae2d832b963 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • A. Faiz, Health care under the Taliban, „The Lancet” 1997, vol. 349, p. 1247-1248, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9130961/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • P. Gossman, How US-Funded Abuses Led to Failure in Afghanistan, https://www.hrw.org/news/2021/07/06/how-us-funded-abuses-led-failure-afghanistan [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • L. Harding, Two female judges shot dead in Kabul as wave of killings continues, https://www.theguardian.com/world/2021/jan/17/two-female-judges-shot-dead-in-kabul-as-wave-of-killings-continues [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • J. Hollingsworth, Who are the Taliban and how did they take control of Afghanistan so swiftly?, https://edition.cnn.com/2021/08/16/middleeast/taliban-control-afghanistan-explained-intl-hnk/index.html [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • M. Husain, Malala: The girl who was shot for going to school, https://www.bbc.com/news/magazine-24379018 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • H. Maitland, Książki, które uczą tolerancji, https://www.vogue.pl/a/digitalsyndication-ksiazki-ktore-ucza-tolerancji [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • N. Makarewicz, Przeżyła atak talibów. Teraz Malala Yousafzai apeluje ws. Afganistanu, https://www.rmf24.pl/raporty/raport-wojna-w-afganistanie/news-przezyla-atak-talibow-teraz-malala-yousafzai-apeluje-ws-afga,nId,5424191#crp_state=1 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Mity i fakty, http://uchodzcy.info/infos/mity-i-fakty/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • H. Mohamed, ‘It is time’: Afghanistan’s female candidates promise change, https://www.aljazeera.com/news/2018/10/19/it-is-time-afghanistans-female-candidates-promise-change [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • D. Moylan, Afghanistan is Failing to Help Abused Women, https://foreignpolicy.com/2015/05/01/afghanistan-is-failing-to-help-abused-women/ [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • S. Safi, Why female suicide in Afghanistan is so prevalent, https://www.bbc.com/news/world-asia-44370711 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • T.A. Schwartz, In Afghanistan, the US again gets to choose how it stops fighting, https://theconversation.com/in-afghanistan-the-us-again-gets-to-choose-how-it-stops-fighting-165058 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • A. Seir, R. Faiez, T. Akhgar, J. Gambrell, Taliban sweep into Afghan capital after government collapses, https://apnews.com/article/afghanistan-taliban-kabul-bagram-e1ed33fe0c665ee67ba132c51b8e32a5 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • K. Sobczak, Rząd chce zmian w zasadach migracji, https://www.prawo.pl/prawo/migracja-rzad-przyjal-projekt-zmian-w-ustawie,510086.html [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Statement by European Network of Migrant Women (ENoMW) on the Situation in Afghanistan and the Rights of Afghan Women and Girls, Brussels, European Network of Migrant Women, 2021, https://www.migrantwomennetwork.org/wp-content/uploads/ENOMW-Afghanistan-statement-FINAL-16.08.21.pdf [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Taliban are back – what next for Afghanistan?, https://www.bbc.com/news/world-asia-49192495 [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Talibowie mówią, że uznają „prawa kobiet, które dał im islam”, https://www.rp.pl/Afganistan/210819527-Talibowie-mowia-ze-uznaja-prawa-kobiet-ktore-dal-im-islam.html [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • The U.S. War in Afghanistan, https://www.cfr.org/timeline/us-war-afghanistan [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • ‘There are no women in the streets’ – the day life changed in Kabul, https://www.theguardian.com/world/2021/aug/16/there-are-no-women-kabul-street-stayed-home-fear-beaten-taliban-fighters [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • True Afghan peace not possible without restoration of women's rights, says secretary-general in message to Brussels Summit, https://www.un.org/press/en/2001/sgsm8066.doc.htm [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • M. Waluś, Polityczki, aktywistki, edukatorki. Afganki, które pragnęły zmienić kraj, mogą stać się celem talibów, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,27463312,polityczki-aktywistki-edukatorki-afganki-ktore-pragnely.html [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • B.T. Wieliński, Ewakuacja z Afganistanu dopiero pod presją, https://wyborcza.pl/7,75399,27461369,polska-zostawila-wspolpracownikow-w-afganistanie.html [dostęp z dn. 18.08.2021].
  • Pokaż Ukryj źródła źródeł

    Data dodania: 22/08/2022

    Data aktualizacji: 22/08/2022

    Autor_ka:

    Aleksandra Kuśnierkiewicz

    Bestsellery

    Oto nasze bestsellery, które pokochały już tysiące klientek_ów. Wypróbuj pielęgnujący olejek intymny albo naturalny żel intymny na bazie wody dla superpoślizgu. Buszuj i zakochuj się!

    Zobacz produkty
    • Kuracja złuszczająca Your REVIVAL z trzema kwasami

      Kuracja złuszczająca Your REVIVAL z trzema kwasami

      Unikalny produkt 2 w 1: do twarzy i ciała

      OD 101,15 ZŁ
      OD 101,15 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

      Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

      3 kroki do gładkiej i odżywionej skóry

      OD 124,95 ZŁ
      OD 124,95 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Olejek intymny

      Olejek intymny

      Koi podrażnienia, zapobiega krostkom (polecany przez @pani_fizjotrener)

      OD 42,49 ZŁ
      OD 42,49 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Delikatny dezodorant pod pachy i biust

      Delikatny dezodorant pod pachy i biust

      Dla wrażliwej skóry, 0% alkoholu, aluminium i sody oczyszczonej

      OD 38,24 ZŁ
      OD 38,24 ZŁ

      NOWE ZAPACHY

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Podpaski nowej generacji

      Podpaski nowej generacji

      100% bawełny organicznej, w wersji na dzień lub na noc

      OD 16,14 ZŁ
      OD 16,14 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Płyn do higieny intymnej

      Płyn do higieny intymnej

      Skutecznie myje, koi i reguluje poziom pH

      OD 16,99 ZŁ
      OD 16,99 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Naturalny olejek do ust z efektem glow

      Naturalny olejek do ust z efektem glow

      „No makeup” makeup z pięknym efektem tafli na ustach

      OD 21,24 ZŁ
      OD 21,24 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Chusteczki do higieny intymnej

      Chusteczki do higieny intymnej

      Delikatne, spłukiwalne, z kojącym pantenolem

      OD 11,39 ZŁ
      OD 11,39 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Krem do golenia

      Krem do golenia

      Łagodzi podrażnienia, daje superpoślizg

      OD 41,65 ZŁ
      OD 41,65 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

      Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

      23 składniki aktywne, poprawa cery już w 21 dni

      OD 127,50 ZŁ
      OD 127,50 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Tampony

      Tampony

      100% bawełny organicznej w wersji mini, regular lub super

      OD 16,99 ZŁ
      OD 16,99 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Żel intymny

      Żel intymny

      Bogate nawilżenie, większa frajda z seksu (polecany przez @pani_fizjotrener)

      OD 46,33 ZŁ
      OD 46,33 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Peeling do okolic intymnych

      Peeling do okolic intymnych

      Powiedz „pa, pa” czerwonym krostkom

      OD 50,15 ZŁ
      OD 50,15 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

      Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

      Wegańskie formuły na wrastające włoski, podrażnienia i krostki

      OD 82,62 ZŁ
      OD 82,62 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Kojące serum do twarzy Your REPAIR z witaminą C

      Kojące serum do twarzy Your REPAIR z witaminą C

      Regeneracja, antyoksydacja i rozświetlenie cery

      OD 101,15 ZŁ
      OD 101,15 ZŁ

      Bestseller

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    • Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

      Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

      Łagodne złuszczanie i regeneracja cery

      OD 168,64 ZŁ
      OD 168,64 ZŁ

      DEO LAWENDA GRATIS POW. 150 ZŁ

    Zobacz produkty