Sprawdzone źródło

Nasze standardy sprawdzania źródeł

You KNOW to tylko rzetelne informacje oraz aktualne i wiarygodne źródła. Teksty oznaczone jako „SPRAWDZONE ŹRÓDŁO” zostały zweryfikowane przez ekspertkę_a – dzięki temu masz pewność, że czytasz najwyższej jakości treści.

You KNOW

„Dlaczego nie reagował_a?!” – przemoc seksualna wobec kobiet

Aktualizacja: 8min.

Pytanie to, będące wyrazem głębokiego niezrozumienia dla reakcji (czy jej braku) w przypadku osób doświadczających przemocy seksualnej, pojawia się często w przestrzeni publicznej, w której przytacza się historie przestępstw na tle seksualnym.

Zweryfikowane przez:

Małgorzata Iwanek

Dlaczego nie reagowała kobieta, którą zawsze (od maleńkości właściwie) uczono, by nie wyrażać sprzeciwu? By nie być „chłopczycą”? By uśmiechać się ładnie i kłaniać dziękczynnie, zamiast tupać nogą i wyrażać niezadowolenie? Której kupowano lalki, by umiała opiekować się innymi?

To oczywiście duże uproszczenie, ale właśnie tak uczy się dziewczynki dbania o czyjeś potrzeby. Jeśli nie równoważy się tego edukacją o własnych granicach, a jedynie nagradza brawami posłuszeństwo, trudno później o sprzeciw wobec czyichś potrzeb, w tym wypadku seksualnych.

Innym groźnym stereotypem jest twierdzenie, że „kobiece »nie« to tak naprawdę »tak«, ale żadna nie chce wyjść na puszczalską lub łatwą”. Skąd w ogóle to założenie? Czy przypadkiem nie ze społecznych oczekiwań odnośnie do tego, jakie kobiety powinny być?

Szkodliwe stereotypy nie omijają też mężczyzn. Weźmy na przykład stwierdzenie, że „prawdziwy facet bierze, co chce” lub „mężczyzna zawsze ma ochotę na seks, to wpisane w jego naturę”. Nie, nie i jeszcze raz nie. Tu mamy odpowiedź na pytanie, czy edukacja seksualna jest potrzebna w naszym kraju.

Tak jak nie można od kogoś wymagać seksu, tak nie można formułować założeń dotyczących seksu. Mam tu na myśli osoby transpłciowe.

Jak pisze portal Tranzycja.pl: „heteronormatywne role płciowe wiążą się z oczekiwaniem, że kobiety AMAB (assigned male at birth, osoba uznana za mężczyznę przy narodzinach) będą stroną aktywną, a mężczyźni AFAB (assigned female at birth, osoba uznana za kobietę przy narodzinach) – pasywną”.

Wspomniane oczekiwanie podsycane jest przekazami z mediów, pornografii (również pornografii par osób trans- i cispłciowych, w której transpłciowe kobiety są „na górze”). Zdarza się, że osoby transpłciowe, które przed tranzycją wchodzą w różnopłciowe związki, tracą zainteresowanie seksem, ponieważ nie daje poczucia spełnienia, a raczej poczucie dyskomfortu. W innych przypadkach, nawet jeśli odczucia są przyjemne, samo doświadczenie nie jest zgodne z oczekiwaniami, a akt penetracji staje się wymuszony (kontekst psychiczny sytuacji), co z kolei może naturalnie zmniejszyć zainteresowanie seksem.

Portal Tranzycja.pl zwraca uwagę na problem zadaniowego podejścia w stosunkach seksualnych: „Wiele osób trans nigdy nawet nie doświadcza seksu aż do dorosłości, funkcjonując jako osoba unikająca seksu ze względu na to, jak poważnie ich dysforia wyłączyła cały popęd seksualny. Osoby te mogą nadal uprawiać seks dla dobra swoich partnerów, ale nie czerpią z tego takiej przyjemności, jaką mogłyby czerpać, a nawet dochodzą, odłączając się od otaczającej ich rzeczywistości w celu wykonania zadania”.

A zatem jeszcze raz: pytanie o zgodę jest w porządku. Brak ochoty na seks jest w porządku. Odmowa jest w porządku. Zawsze. Szantaż jest przemocą seksualną. 

Więcej o tym pisaliśmy tu: https://yourkaya.pl/you-know/a/swiadoma-zgoda-na-seks

Przemoc seksualna wobec kobiet w krajach europejskich

W 2014 roku Agencja Praw Podstawowych (FRA – Fundamental Rights Agency) przeprowadziła badanie dotyczące przemocy seksualnej wobec kobiet. Ustalono, że 1 na 10 kobiet w UE (11%) doświadczyła jakiejś formy przemocy seksualnej po 15 roku życia, a 1 na 20 kobiet w UE (5%) została zgwałcona po 15. roku życia – FRA stwierdziła, że odpowiada to ponad 9 000 000 kobiet w UE, które zostały zgwałcone po ukończeniu 15. roku życia.

Przełamać tabu. Raport o przemocy seksualnej STER pokazał, że w przypadku kobiet, które wzięły udział w badaniu, sprawcą gwałtu był obecny (22%) lub były (63%) partner, a do zdarzenia doszło w mieszkaniu (55%). Brytyjskie Rape Crisis Center podaje, że nawet 90% osób, które zostały zgwałcone, znało wcześniej swojego sprawcę – w takim przypadku zaangażowanie emocjonalne jeszcze bardziej utrudnia wystąpienie przeciwko takiej osobie.

Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (tak zwana Konwencja stambulska), która została ratyfikowana przez 23 kraje Unii Europejskiej (i w sumie 33 członków Rady Europy), w tym Polskę, wyraźnie wymaga, aby właśnie brak zgody stanowił istotę jakiejkolwiek prawnej definicji gwałtu i innych form przemocy seksualnej. Niestety większość państw stron Konwencji nie wprowadziła jeszcze zmian (zgodnych z Konwencją) do swoich definicji gwałtu.

Belgia, Cypr, Niemcy, Islandia, Irlandia, Luksemburg, Szwecja, Wielka Brytania oraz Grecja – to kraje (zaledwie 9 z 31 analizowanych w raporcie Amnesty International z listopada 2018 roku), w których dokonano zmian w definicji gwałtu opartej na braku zgody.

Modelowym przykładem może być Szwecja, w której przepisy karne wprowadzone w 2018 roku stanowią, że gwałtem jest podjęcie czynności seksualnej bez zgody drugiej osoby (nawet jeśli nie występuje przemoc czy groźba jej użycia). Przepisy mówią o zgodzie rozumianej nie tylko jako zgoda werbalna, ale również jako jasno wyrażona chęć wzięcia udziału w czynności seksualnej. Podobne przepisy obowiązują w stanie Nowy Jork i w Kanadzie, gdzie zakazano podejmowania stosunków seksualnych z drugą osobą bez jej zgody.

Irlandia ma definicję gwałtu opartą o brak zgody od 1981 roku. W Anglii i Walii konieczność uzyskania zgody na seks została zdefiniowana w obecnej formie w ustawie z 2003 roku. Dodatkowo w 2015 wprowadzono tam nowe wytyczne oraz narzędzia dla prokuratorów i policji w celu właściwego stosowania prawa (wymóg proszenia oskarżonych o wyjaśnienie, w jaki sposób uzyskali oni zgodę na seks).

Przemoc seksualna a prawo w Polsce

Pojęcie „świadomej i dobrowolnej zgody” wciąż wydaje się nieobecne w polskiej debacie publicznej. Zgodnie z polskim prawem przemoc seksualna nie jest przestępstwem, jeżeli odmowa lub protest osoby krzywdzonej były mało wyraźne bądź nieoczywiste, czyli wtedy, gdy nie ma oporu osoby poszkodowanej wobec zachowania sprawcy. Co to oznacza?

To, że zamiast zapytać osobę, która doświadczyła napaści seksualnej, czy wyraziła zgodę, wymiar sprawiedliwości docieka, czy „NIE” było na tyle głośne i wyraźne, by rzeczywiście powstrzymać sprawcę. Jeśli nie było oczywistej przemocy, groźby lub podstępu, to praktycznie nie da się udowodnić, że ktoś dopuścił się gwałtu.

Jak pisaliśmy w innym naszym artykule, molestowanie seksualne to jedyny rodzaj przestępstwa, w którym wymiar sprawiedliwości doszukuje się winy u ofiary – bo przecież nikt nie sugeruje, że ofiara morderstwa zachęcała swojego oprawcę do zabójstwa czy też że posiadacz jakichkolwiek kosztowności „prosił się” o włamanie.

Tymczasem osoby, które doświadczyły przemocy, odpowiadają wciąż na pytania dotyczące na przykład ich ubioru w chwili zdarzenia, by udowodnić, że zarówno ich wygląd, jak i zachowanie były właściwe, a już na pewno nie prowokujące.

Zmiana definicji gwałtu nie oznacza zniesienia postępowania dowodowego. Dodatkowo domniemanie niewinności nadal pozostaje w mocy – to oskarżyciel_ka musi udowodnić, że nie została wyrażona zgoda na stosunek. O co więc chodzi?

O zmianę podejścia do osoby, która doświadczyła przemocy seksualnej – by ta nie musiała się tłumaczyć, czy na pewno powiedziała „nie”, dlaczego broniła się za słabo lub dlaczego miała na sobie sukienkę. To sprawca miałby się tłumaczyć, skąd wynikała pewność co do zgody na seks.

Dzięki zmianie definicji gwałtu na opartą na konieczności uzyskania zgody bezpieczniejsze powinny poczuć się również osoby z niepełnosprawnościami, dotąd bardziej narażone na przemoc ze względu na swój stan zdrowia.

Co to jest wtórna wiktymizacja?

Z wtórną wiktymizacją mamy do czynienia, gdy osoba, która doświadczyła przemocy, doznaje kolejnej (wtórnej) krzywdy ze strony innych osób – otoczenia, służb pomocowych, bliskich. Krzywdzące zachowania i postawy otoczenia wynikają najczęściej z ciekawości, niewiedzy, braku empatii. Są także – zdecydowanie zbyt często – spowodowane przez stereotypy, skutkujące potępieniem i stygmatyzacją. Zjawisko to utrudnia osobom poszkodowanym mówienie o swoich doświadczeniach, zawstydza je i poniża, prowadząc do pogłębienia traumy.

Przemoc seksualna a fałszywe oskarżenia

W przestrzeni publicznej można usłyszeć dwa stwierdzenia: pierwsze mówi o tym, że fałszywe oskarżenia o gwałt są powszechne, a drugie, że ustawodawstwo oparte na zgodzie zwiększa liczbę fałszywych oskarżeń o gwałt. Obydwa te stwierdzenia nie mają poparcia w badaniach.

Nie ma dowodów na to, że fałszywe oskarżenia o gwałt są częstsze niż fałszywe oskarżenia o inne przestępstwa, takie jak kradzież. Tymczasem przestępstwa seksualne są nielicznie zgłaszane organom ścigania z powodu braku zaufania do wymiaru sprawiedliwości lub z obawy przed podważaniem wiarygodności.

Przemoc seksualna często nie jest zgłaszana. Nawet 92% uczestniczek badania nie zgłosiło gwałtu na policji – wynika z raportu „Przełamać tabu – prawa ofiar przemocy seksualnej”, zrealizowanego przez Fundację na rzecz Równości i Emancypacji STER w 2016 roku. Oprócz problemu niezgłaszania gwałtów przez osoby pokrzywdzone można zauważyć, że bardzo mały odsetek spraw trafia do sądów. Według danych Komendy Głównej Policji w 2017 roku wszczęto 2486 postępowań w sprawach dotyczących zgwałcenia, stwierdzono 1262 przestępstwa, wykryto – 1050.

Fundacja STER wskazuje natomiast, że „szczególnie alarmująca jest skala umorzeń postępowań prokuratorskich w sprawach dotyczących przestępstwa zgwałcenia” – umorzono 2561 spraw spośród 4172 wszczętych postępowań, czyli 61%.

#metoo

Przełomem, jeśli chodzi o temat przemocy seksualnej, była akcja me too, która ukazała nie tylko skalę, ale też różnorodność problemu (czyli fakt, że różne osoby mogą podobne sytuacje odbierać w odmienny sposób).

Znane w przestrzeni publicznej kobiety otwarcie wypowiedziały się na temat swoich doświadczeń, co zachęciło tysiące osób na całym świecie do podzielenia się swoimi historiami. To pomogło uświadomić niektórym ludziom, że istnieją sytuacje oraz żarty (formy przemocy), które powodują dyskomfort u innych.

Najbardziej zaskakujące (i chyba najsmutniejsze) w tej akcji były komentarze, głównie ze strony innych kobiet, mylące molestowanie seksualne z brakiem dystansu lub poczucia humoru. Jeszcze inni formułowali śmiałe wnioski, że akcja me too jest sposobem znanych osób na zwrócenie na siebie uwagi czy – co gorsza – wyłudzenie pieniędzy. Sporo osób pokusiło się nawet o wyrażenie współczucia dla mężczyzn (!), że mogą stracić wszystko przez oskarżenie o molestowanie.

To krzywdzące komentarze, które tylko wzmacniają stereotypy. W rzeczywistości osoby, które doświadczyły przemocy seksualnej, każdorazowo zasługują na wiarę, a ich zgłoszenia powinny być dokładnie sprawdzane (traktowane w taki sam sposób, jak zeznania ofiar innych przestępstw). A przede wszystkim osoby te powinny otrzymać wsparcie, na które zasługują i które im się prawnie należy.

Akcja – reakcja

W odpowiedzi na ruch #metoo niektóre kraje wprowadziły aplikacje do wyrażania zgody na seks, gdzie osoby podpisują na telefonie kontrakt przed podjęciem aktywności seksualnej. Rozwiązanie jest innowacyjne i wydaje się całkiem rozsądne, zwłaszcza w kontekście ewentualnego dociekania zgody lub jej braku. Niestety nie rozstrzyga kwestii związanych z nagłym odwołaniem zgody (większość aplikacji nie bierze tego pod uwagę) oraz zmieniających się granic komfortu związanych z daną aktywnością seksualną.

Pokaż Ukryj źródła źródeł

Data dodania: 15/08/2022

Data aktualizacji: 15/08/2022

Autor_ka:

Paulina Pomaska

Psycholożka, redaktorka tekstów w serwisie You KNOW, autorka książki „Witaj w klubie”.

Weryfikacja merytoryczna:

Małgorzata Iwanek

Psycholożka, seksuolożka

Bestsellery

Oto nasze bestsellery, które pokochały już tysiące klientek_ów. Wypróbuj pielęgnujący olejek intymny albo naturalny żel intymny na bazie wody dla superpoślizgu. Buszuj i zakochuj się!

Zobacz produkty
  • Kuracja złuszczająca do twarzy i ciała

    Kuracja złuszczająca do twarzy i ciała

    Formuła na krostki, efekty nawet po 1 dniu!

    OD 67,99 ZŁ
    OD 67,99 ZŁ
    Bestseller
  • Serum na wrastające włoski

    Serum na wrastające włoski

    Ulga od wrastających włosków w formie roll-on

    OD 58,65 ZŁ
    OD 58,65 ZŁ
    Bestseller
    Dermo
  • Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

    Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

    3 kroki do gładkiej i odżywionej skóry

    OD 124,95 ZŁ
    OD 124,95 ZŁ
    Bestseller
    Taniej w zestawie
  • Delikatny dezodorant pod pachy i biust

    Delikatny dezodorant pod pachy i biust

    Dla wrażliwej skóry, 0% alkoholu, aluminium i sody oczyszczonej

    OD 38,24 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 38,24 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
  • Olejek intymny

    Olejek intymny

    Koi podrażnienia, zapobiega krostkom (polecany przez @pani_fizjotrener)

    OD 42,49 ZŁ
    OD 42,49 ZŁ
    Bestseller
    TERAZ -30%
  • Regenerujące serum na podrażnienia

    Regenerujące serum na podrażnienia

    Kojąca ulga po goleniu (i nie tylko) w formie roll-on

    OD 58,65 ZŁ
    OD 58,65 ZŁ
    Bestseller
    Dermo
  • Olejek do ust z efektem glow

    Olejek do ust z efektem glow

    Nieklejąca formuła o zapachu toffi

    OD 21,24 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 21,24 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
  • Podpaski nowej generacji

    Podpaski nowej generacji

    100% bawełny organicznej, w wersji na dzień lub na noc

    OD 16,14 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 16,14 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
  • Płyn do higieny intymnej

    Płyn do higieny intymnej

    Skutecznie myje, koi i reguluje poziom pH

    OD 18,69 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 18,69 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
    pielęgnacja intymna
  • Chusteczki do higieny intymnej

    Chusteczki do higieny intymnej

    Delikatne, spłukiwalne, z kojącym pantenolem

    OD 11,39 ZŁ
    OD 11,39 ZŁ
    Bestseller
    pielęgnacja intymna
  • Krem do golenia

    Krem do golenia

    Łagodzi podrażnienia, daje superpoślizg

    OD 41,65 ZŁ
    OD 41,65 ZŁ
    Bestseller
  • Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

    Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

    Delikatne oczyszczenie i bogate nawilżenie

    OD 127,49 ZŁ
    OD 127,49 ZŁ
    Bestseller
    Taniej w zestawie
  • Tampony

    Tampony

    100% bawełny organicznej w wersji mini, regular lub super

    OD 16,99 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 16,99 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
  • Żel intymny

    Żel intymny

    Bogate nawilżenie, większa frajda z seksu (polecany przez @pani_fizjotrener)

    OD 33,99 ZŁ
    OD 33,99 ZŁ
    Bestseller
    nowa formuła
  • Peeling do okolic intymnych

    Peeling do okolic intymnych

    Powiedz „pa, pa” czerwonym krostkom

    OD 50,15 ZŁ
    OD 50,15 ZŁ
    Bestseller
  • Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

    Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

    Wegańskie formuły na wrastające włoski, podrażnienia i krostki

    OD 82,62 ZŁ
    OD 82,62 ZŁ
    Bestseller
    Taniej w zestawie
  • Nabłyszczający olejek do ust w wersji limitowanej

    Nabłyszczający olejek do ust w wersji limitowanej

    Blask w 4 słodkich wariantach zapachowych

    OD 21,24 ZŁ
    OD 21,24 ZŁ
    Bestseller
    NOWOŚĆ
  • Ochronny olejek do ust SPF 50

    Ochronny olejek do ust SPF 50

    Nabłyszczenie i ochrona Twoich ust

    OD 25,49 ZŁ
    OD 25,49 ZŁ
    Bestseller
  • Kojące serum do twarzy z witaminą C

    Kojące serum do twarzy z witaminą C

    Odżywia, wygładza i wyrównuje koloryt

    OD 67,99 ZŁ 0,00 ZŁ
    OD 67,99 ZŁ 0,00 ZŁ
    Bestseller
    TERAZ -20%
  • Ochronny płyn do higieny intymnej

    Ochronny płyn do higieny intymnej

    Ulga w nawracających infekcjach intymnych

    OD 25,49 ZŁ
    OD 25,49 ZŁ
    Bestseller
  • Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

    Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

    Redukuje krostki i koi cerę

    OD 161,49 ZŁ
    OD 161,49 ZŁ
    Bestseller
    Taniej w zestawie
  • Zestaw: 4 kroki w pielęgnacji cery

    Zestaw: 4 kroki w pielęgnacji cery

    Dla czystej, nawilżonej, ukojonej skóry bez krostek

    OD 271,99 ZŁ
    OD 271,99 ZŁ
    Bestseller
    Bezpieczny w ciąży
    Taniej w zestawie
  • Nawilżający żel do mycia twarzy i okolic oczu

    Nawilżający żel do mycia twarzy i okolic oczu

    Delikatny, oczyszcza bez uczucia ściągnięcia

    OD 42,49 ZŁ
    OD 42,49 ZŁ
    Bestseller
  • Wkładki higieniczne

    Wkładki higieniczne

    100% bawełny organicznej, 20 lub 40 szt. w opakowaniu

    OD 15,72 ZŁ
    OD 15,72 ZŁ
    Bestseller
  • Zestaw: olejek intymny i żel intymny

    Zestaw: olejek intymny i żel intymny

    Absolutne hity, łagodzą suchość, krostki, podrażnienia

    OD 67,99 ZŁ
    OD 67,99 ZŁ
    Bestseller
    Taniej w zestawie
Zobacz produkty