Zespół jelita drażliwego i okres, czyli bolesny duet

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS – ang. irritable bowel syndrome) to przewlekła choroba związana z zaburzeniami w funkcjonowaniu jelita grubego i cienkiego. Nie jest zależna od zmian organicznych ani biochemicznych. Jej główne objawy to najczęściej uciążliwy ból brzucha oraz zakłócony rytm wypróżnień, które znacząco obniżają jakość życia, wymuszają nagłe zmiany planów i powodują ogólny spadek samopoczucia, a czasem niestety również samooceny (biegunki i zaparcia to w końcu nie są zbyt sexy tematy). Jeżeli zauważyłaś_eś u siebie niepokojące dolegliwości, które trwają co najmniej 3 miesiące i nierzadko intensyfikują się w okolicach okresu, lekarz to zdecydowanie ktoś, o kim powinnaś_nieneś teraz pomyśleć.

I teraz zacznę od złej wiadomości: zespół jelita drażliwego to choroba nieuleczalna. Na szczęście mam też dwie dobre: odpowiednie leczenie może znacząco złagodzić objawy, a samo schorzenie nie prowadzi do żadnych poważnych konsekwencji zdrowotnych. 

Przyczyny zespołu jelita drażliwego 

Po pierwsze pamiętaj, że ta dolegliwość nie wynika z żadnego rodzaju infekcji. Nie należy jej także mylić z zespołem jelita nadwrażliwego (co nie jest trudne ze względu na podobną nazwę). Jeśli chodzi o wskazanie przyczyn, tu niestety pojawia się problem. Mimo że tak wiele osób cierpi z powodu zespołu jelita drażliwego, specjalistom wciąż nie udało się ostatecznie ustalić, co konkretnie ma na to wpływ.

Aby postawić rozpoznanie IBS, powinniśmy wykluczyć przyczyny organiczne, a więc: infekcje, nietolerancje pokarmowe, zaburzenia hormonalne, choroby autoimmunologiczne, zapalne jelit oraz nowotworowe. 

Wiele wskazuje na to, że dolegliwości mogą mieć podłoże psychologiczne. Zwolennicy tej tezy uważają, że okrężnica w wielu sprawach działa całkiem podobnie jak mózg. Oznacza to, że ma możliwość odbierania bodźców takich jak stres czy niepokój i czynnego reagowania na nie – stąd problemy trawienne typu skurcze, ból jamy brzusznej, gazy i inne dolegliwości przewodu pokarmowego.

Niektórzy winę widzą również w genach.

Objawy IBS. Jak rozpoznać u siebie zaburzenie?

Przejawy IBS mogą być bardzo zróżnicowane, niemniej w większości są związane z nieprawidłową pracą przewodu pokarmowego. Z tego powodu głównymi objawami zespołu jelita drażliwego są: uciążliwe bóle brzucha, uczucie niepełnego wypróżnienia, biegunka lub – odwrotnie – zaparcia, brzucha wzdęcia, nagromadzenie gazów w jelitach, nudności, wymioty i zgaga. Czasami zespołowi towarzyszą zaburzenia psychiczne, bóle głowy, uczucie permanentnego zmęczenia, a także nieregularny okres.

Jak widzisz, nie jest to schorzenie, które da się od razu rozpoznać bez żadnych wątpliwości. Aby Ci to ułatwić, wypunktowałam poniżej, na co powinnaś_ieneś zwrócić szczególną uwagę:

Uciążliwe bóle brzucha

Czujesz ból w podbrzuszu, rozchodzący się na boki lub w jedną ze stron? Coś w rodzaju kłucia lub pieczenia promieniującego do lędźwi, a niekiedy nawet do samych nóg? Czy dopada Cię to nagle, bez ostrzeżenia, i sprawia ogromny dyskomfort, właściwie uniemożliwiający codzienne funkcjonowanie, a jednocześnie rzadko się zdarza, aby budził w nocy? Okej, miej więc świadomość, że to najbardziej ewidentny symptom IBS.

Jest to objaw podstawowy, konieczny do rozpoznania, związany z wypróżnianiem i/lub zmianą częstotliwości wypróżnień, i/lub zmianą wyglądu stolce (zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV).

Biegunka i zaparcia 

Zaburzenie rytmu wypróżnień to kolejny charakterystyczny objaw. Są dni, gdy w ogóle nie możesz się załatwić (mimo że odczuwasz uczucie ciężkości), i takie, kiedy właściwie mogłabyś_mógłbyś nie wychodzić z łazienki.

Związek zespołu jelita drażliwego z bolesnym okresem

Badania wykazują, że z zespołem jelita drażliwego znacznie częściej borykają się kobiety, a wśród nich z kolei te, które skarżą się na bolesne miesiączki (Young Sun Kim, Nayoung Kim 2018). Wynika to z faktu, że hormony mają bezpośredni wpływ na intensywność skurczów mięśni (więcej o tym zjawisku możesz dowiedzieć się z naszego artykułu o biegunce podczas okresu). Jeśli więc co miesiąc cierpisz przy pierwszych dniach krwawienia (i być może Twoja mama też cierpiała lub cierpi z tego samego powodu), niestety jesteś w grupie ryzyka.

Wpływ na normalne funkcjonowanie

Każda_y z nas od czasu do czasu odczuwa różnego rodzaju dolegliwości związane z przewodem pokarmowym, wiadomo (chyba że żyjesz w świecie reklam podpasek, to wtedy nie). W przypadku, gdy występują one podejrzanie często, mają negatywny wpływ na Twoje samopoczucie (a nierzadko i samoocenę) i regularnie zmuszają Cię do zmiany planów, nie powinnaś_ieneś tego bagatelizować. Szkoda życia na brak reakcji.

Postacie IBS

Jak już wiesz, zespół jelita drażliwego może przejawiać się w różny sposób. Aby ułatwić odróżnienie tego schorzenia od innych, a także umożliwić dobranie odpowiedniej diety, wyróżniono cztery postacie IBS (dla każdej charakterystyczne jest występowanie przynajmniej jednego z wymienionych objawów):

- biegunkowa:

• objawy: więcej niż 3 wypróżnienia na dzień, nagła potrzeba skorzystania z toalety, luźny lub wodnisty stolec;
• nie występują: mniej niż 3 wypróżnienia na tydzień, twardy i/lub grudkowaty stolec, wysiłek w trakcie wypróżniania;

- zaparciowa:

• objawy: mniej niż 3 wypróżnienia na tydzień, twardy i/lub grudkowaty stolec, wysiłek w trakcie wypróżniania;
• nie występują: więcej niż 3 wypróżnienia dziennie, luźny lub wodnisty stolec, nagła potrzeba skorzystania z toalety;

- mieszana;

- nieokreślona.

Kto jest najbardziej narażony?

W zależności od badania twierdzi się, że zespół jelita drażliwego (IBS) wykryto u od 10% do 30% populacji. Zastanawiałam się, skąd tak duże różnice w danych, i myślę, że występują one prawdopodobnie dlatego, że wiele osób niestety w ogóle nie zgłasza objawów podczas wizyty lekarskiej.

Zwykle choroba zaczyna się pomiędzy 30. a 40. rokiem życia, choć – rzadko, bo rzadko – może dotknąć również dzieci. Zgodnie z przytoczonymi wcześniej badaniami szczególnie upodobała sobie kobiety (a prawdopodobnie dotyczy to ogólnie osób z macicami). Ich hormony płciowe są ważnymi czynnikami modelującymi wpływ stresu, motorykę jelit i odczuwanie bólu trzewnego poprzez interakcję z układami neuromodulatorów i układem emocjonalnym. Podejrzewa się, że powodem tej płciowej „dyskryminacji” może być naturalnie występująca u kobiet (i osób z macicami) większa podatność na stres.

Jak już wspominałam wyżej, wśród osób menstruujących najbardziej narażone są te, które – podobnie jak ja – cierpią katusze w pierwszych dniach cyklu.

Jak sobie z tym radzić?

Jeżeli czytając teraz o zespole jelita drażliwego, stwierdziłaś_eś u siebie główne objawy, proszę, nie panikuj – nie oznacza to od razu konieczności całkowitej zmiany stylu życia czy leczenia farmakologicznego do końca Twoich dni. Na dobry początek spróbuj wprowadzić kilka zdrowych nawyków.

• Mniejsze porcje w regularnych odstępach i dokładne przeżuwanie każdego kęsa.
• Odpowiednia dieta. Cukier, rafinowana mąka, białko zwierzęce czy gluten to raczej nie są Twoi najwięksi sprzymierzeńcy. Modyfikacja jadłospisu powinna zostać omówiona z dietetyczką_kiem i uzależniona od postaci IBS. Poniżej kilka podstawowych informacji:
• Warto ograniczyć produkty o kwaśnym pH oraz te zawierające kofeinę – zamiast kawy czy coli zdecydowanie lepsze dla Twoich jelit będą woda, sok z marchewki i buraków, mięta bądź melisa.
• Zaleca się zwiększenie zawartości błonnika oraz ilości przyjmowanych płynów do 3 litrów dziennie. 
• U niektórych osób może jednak wystąpić nietolerancja błonnika, co może nasilić dolegliwości – wówczas powinno się zrobić to, co podpowiada intuicja, i zmniejszyć jego zawartość w diecie.
• Owoce są dobrym źródłem błonnika, niemniej warto pamiętać, że łatwo ulegają fermentacji.
• Często proponowana jest dieta eliminacyjna – czyli po prostu sprawdzamy po kolei, co nam służy, a co niekoniecznie.
• W niektórych przypadkach korzystna może okazać się dieta bezglutenowa (u prawie 30% chorych na IBS występuje nieceliakalna nadwrażliwość na gluten), jednak można ją wprowadzić dopiero po wykluczeniu celiakii.
• Praca nad emocjami. Zastanów się, co wywołuje w Tobie nadmierny stres – znajomość źródła ułatwi Ci zadbanie o równowagę emocjonalną. Bądź dla siebie wyrozumiała_y i ułóż priorytety w odpowiedniej – czyli zgodnej z Tobą – kolejności.

Konsultacja z gastrolożką_giem mającą na celu rozpoznanie zespołu jelita drażliwego (lub jego wykluczenie) oraz określenie jego postaci. Oprócz tego, że poznasz sposoby leczenia, może zostać opracowana dla Ciebie specjalistyczna dieta. Istnieje również prawdopodobieństwo, że otrzymasz odpowiednie leki. Nawet jeśli dolegliwości nie znikają u pacjentów całkowicie, leczenie pod okiem specjalistki_y z pewnością pomaga w złagodzeniu objawów zaburzenia, a to już, musisz przyznać, bardzo dużo.