Torbiele, mięśniaki i inne zmiany łagodne

Marsz na badania!

Czy to dobry moment na podkreślenie, jak ważne są badania profilaktyczne? ;) Myślę, że tak – każda kobieta powinna przynajmniej raz w roku udać się do ginekologa na wizytę kontrolną i wykonać USG oraz cytologię. Z podobną częstotliwością, niezależnie od płci, należy wykonywać także podstawową morfologię. Wiem, różnie bywa z czasem i możliwościami – ale czy realnie istnieje coś cenniejszego niż zdrowie?

Czym są mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy to najczęściej występujące nowotwory łagodne dróg rodnych, powstające z mięśniówki macicy (a dokładniej mówiąc, z jej tkanki mięśniowej gładkiej). Przyczyną powstawania mięśniaków są wahania poziomów hormonów płciowych. Guzy przyjmują kulistą, regularną formę i nie skutkują przerzutami ani naciekami na pozostałe tkanki. Jeszcze do niedawna tworzenie się mięśniaków łączone było wyłącznie z poziomem estradiolu w organizmie, jednak obecnie coraz większą rolę przypisuje się szlakom związanym z progesteronem. W każdym razie ich powstawanie i wzrastanie uzależnione jest od hormonów, dlatego w okresie pomenopauzalnym, kiedy jajniki się wyciszają i kończą produkcję estradiolu i progesteronu, często obserwujemy zmiany inwolucyjne mięśniaków, czyli po prostu ich zmniejszanie się lub zanikanie.

Mięśniaki macicy – rodzaje

Mięśniaki macicy w zależności od umiejscowienia dzielą się na:

• Podśluzówkowe – mające kontakt z endometrium. Ich rozmiary mogą wahać się od kilku do kilkunastu centymetrów. Najczęściej towarzyszące im symptomy to obfite miesiączki i zaburzenia krwawienia międzymiesiączkowego. Osoby, u których stwierdzono mięśniaki macicy, mogą mieć problemy z zajściem w ciążę przez utrudnioną implantację zarodka.
• Śródścienne – wychodzące ze ścian macicy. Są to najczęściej występujące mięśniaki w drogach rodnych. Mogą powodować częste oddawanie moczu czy zaparcia.
• Podsurowicówkowe – powstające bardziej „od zewnątrz” macicy, zaraz pod jej błoną surowicówkową. Zazwyczaj nie dają żadnych objawów, a u osób w ciąży nie generują żadnych dodatkowych dolegliwości czy patologii w jej przebiegu. Gdy mięśniak osiąga większe rozmiary i naciska na zakończenia nerwowe, może powodować bóle pleców, zwiększenie obwodu brzucha oraz – podobnie jak przy mięśniakach śródściennych – zaparcia i częstsze oddawanie moczu.

Dokładna klasyfikacja mięśniaków utworzona przez FIGO (Międzynarodową Federację Ginekologów i Położników) dostępna jest w artykule polecanym poniżej :)

Leczenie – kiedy mięśniaki są niebezpieczne?

Nie wszystkie tego typu guzy wymagają leczenia – czasami wystarczy obserwacja i badania kontrolne. Wszystko zależy od rodzaju zmiany, jej tempa wzrostu oraz towarzyszących objawów.

Leczenie operacyjne

W leczeniu operacyjnym możliwe jest leczenie radykalne, czyli całkowite wycięcie macicy (histerektomia), amputacja trzonu macicy (subtotalne wycięcie macicy) lub ewentualnie leczenie oszczędzające płodność, czyli wyłuszczenie mięśniaków (miomektomia).

Subtotalne wycięcie macicy polega na wycięciu trzonu, w którym zazwyczaj tworzą się mięśniaki. Usuwane są wtedy również jajowody (jako prewencja raka jajnika, który często rozwija się z ich strzępków), które bez trzonu nie są nam do niczego potrzebne, bo tracą swoją podstawową funkcję, czyli transport zapłodnionej komórki jajowej do macicy. W trakcie operacji pozostawiana jest szyjka macicy – oczywiście pod warunkiem, że nie ma w niej mięśniaków. Po amputacji musimy pamiętać o tym, że niezbędne są nie tylko dalsze wizyty kontrolne u ginekologa, ale też kontynuacja regularnych badań cytologicznych.

Histerektomia jest zabiegiem bardziej radykalnym. W jej trakcie wycina się całą macicę (trzon i szyjkę) oraz – podobnie jak w poprzednim przypadku – jajowody. Po histerektomii wciąż należy regularnie uczęszczać na wizyty lekarskie, ale w tym przypadku polegają one głównie na ogólnej ocenie pochwy w badaniu z wziernikiem i miednicy mniejszej w USG transwaginalnym.

Miomektomia

Rozwiązaniem dla osób planujących ciążę lub mających inne powody, dla których chcą oszczędzić swoją macicę, jest miomektomia, czyli wyłuszczenie mięśniaków. Loże po mięśniakach są zszywane, a powstała wskutek tego rana samoistnie się goi. Cały narząd pozostaje niezmieniony – usunięcie dotyczy wyłącznie mięśniaka, a my – po odczekaniu odpowiedniego czasu od operacji – możemy starać się zajść ciążę. Za minimalny okres przyjmuje się 3 miesiące, oczywiście w zależności od wielkości mięśniaka, jego umiejscowienia i ewentualnych komplikacji podczas operacji. Każdy zabieg jest bowiem inny i każda pacjentka wymaga indywidualnego podejścia. To, po jakim czasie możemy rozpocząć starania o dziecko, powinnyśmy skonsultować z lekarzem, który przeprowadzał operację. Tak jak w przypadku większości zabiegów tego typu, mamy do wyboru: laparotomię, minilaparotomię oraz laparoskopię (różniące się poziomem ingerencji w powłoki brzuszne). Decyzję, który z zabiegów jest odpowiedni i najlepszy, podejmuje oczywiście lekarz specjalista. Zazwyczaj staramy się rozpocząć od zabiegu najmniej inwazyjnego, czyli laparoskopii, ale niestety nie zawsze jest ona możliwa.

Embolizacja

Embolizacja mięśniaków jest opcją dla tych osób, które nie są przekonane do leczenia operacyjnego. Polega na zamknięciu naczyń doprowadzających krew do mięśniaka. Nie jest zabiegiem operacyjnym, więc nie wymaga znieczulenia ogólnego, a hospitalizacja trwa podobnie, jak po laparoskopii (około 2 dni). Na czym polega embolizacja? Lekarz dochodzi cewnikiem (w znieczuleniu miejscowym) przez tętnicę udową do naczyń, które chce „zamknąć”, i podaje do nich preparat embolizacyjny. Mięśniak ma więc odciętą drogę odżywiania i z czasem (efekty zabiegu zazwyczaj pojawiają się po około 3 miesiącach) „usycha”.

Termoablacja

Kolejna z metod – termoablacja mięśniaków – przeprowadzana jest przy pomocy urządzenia HIFU (high-intensity focused ultrasound). Jako jej mocne strony podaje się bezinwazyjność i skuteczność. Pacjentka opuszcza klinikę tego samego dnia, a objawy mięśniaków ustępują w ciągu 6 miesięcy. Ta metoda leczenia jest w naszym kraju wciąż na etapie badań klinicznych i nie jest powszechnie dostępna, ale zainteresowane bez problemu znajdą w internecie miejsce, które się w niej specjalizuje :)

Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne (antykoncepcję hormonalną) stosuje się przede wszystkim w celu złagodzenia objawów u pacjentek z istniejącymi przeciwwskazaniami do leczenia operacyjnego.

Torbiele szyjki macicy

Zapraszam Was do przeczytania mojego poprzedniego artykułu dotyczącego schorzeń, leczenia i profilaktyki chorób szyjki macicy.

Jedną z nich są torbiele Nabotha, które mogą przyjmować postać niewielkich pęcherzyków. Wypełnia je treść ropna (w przypadku zakażenia) lub śluz. Torbiele powstają wskutek zatkania produkujących śluz gruczołów szyjki macicy przez narastający w nich nabłonek. Ich obecność w organizmie dotyczy zwykle osób w wieku rozrodczym, rzadziej młodszych.

Jest kilka metod usuwania torbieli Nabotha – jeżeli lekarz zdecyduje o takiej konieczności (dotyczy to torbieli objawowych), nakłuwa się je i usuwa ich płynną zawartość, a następnie albo zamraża pozostałości ciekłym azotem, albo usuwa je laserowo. Zazwyczaj jednak pękają one samoistnie.

Łagodne zmiany w obrębie jajników

Kolejne z niezłośliwych zmian mogących rozwinąć się w obrębie narządów rozrodczych to te rozwijające się na jajnikach, czyli cały przekrój ich zmian torbielowatych i guzów.

Torbiel jajnika

Torbiele jajnika to cysty, które tworzą się zwykle w wyniku zaburzeń hormonalnych u osób w wieku rozrodczym. Występują pojedynczo lub w formie mnogiej. W tym drugim przypadku, szczególnie jeśli pojawiają się na obu jajnikach, mogą realnie wpłynąć na możliwość zajścia w ciążę i być przyczyną niepłodności.

Cysta na jajniku – rodzaje

Torbiele jajnika często wykrywane są podczas rutynowego USG, ponieważ mogą nie dawać żadnych objawów. W przypadku niewchłoniętych i objawowych zmian niezbędna jest dalsza diagnostyka (markery nowotworowe, określenie poziomów hormonów), a przede wszystkim stwierdzenie rodzaju samej torbieli w celu ustalenia dalszego postępowania.

Torbiele jajnika dzielimy na:

• Czynnościowe, a wśród nich:

- Torbiel pęcherzykowa. Występuje wtedy, kiedy uparty pęcherzyk Graafa, w którym dojrzewała komórka jajowa, nie pękł w czasie owulacji i wciąż rośnie, i rośnie. W końcu albo wchłania się samoistnie, albo musimy usunąć powstałą torbiel surowiczą laparoskopowo. Jeżeli po pęknięciu pęcherzyka dostanie się do niego krew, wówczas może powstać torbiel krwotoczna.

- Torbiel ciałka żółtego. W trakcie cyklu miesiączkowego pęka pęcherzyk Graafa, który następnie przekształca się w ciałko żółte, a to zanika, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia (więcej o całym tym procesie możecie przeczytać tutaj). Czasami jednak do tego nie dochodzi i w miejscu ciałka żółtego powstaje torbiel.

• Nieczynnościowe torbiele jajnika:

- Endometrialne. Występują przy endometriozie, o której pisałam tutaj. W przebiegu choroby tkanki błony śluzowej macicy mogą „wszczepić się” w jajnik i wytworzyć wypełnione ciemnobrunatną krwią cysty (przez swój kolor zwane czekoladowymi).

Słówko o endometriozie – jest niesamowitą chorobą, której zakamarki wciąż odkrywamy w nowych badaniach klinicznych. Moja bliska koleżanka pisała doktorat o tematyce endometriozy, wspólnie zaś robiłyśmy staż w centrum zajmującym się leczeniem tej choroby w Niemczech. Powiem Wam zupełnie szczerze, że zebrane przeze mnie doświadczenia na jej temat doprowadziły mnie do stwierdzenia, że niewiele jest takich chorób, które przy swoim łagodnym charakterze mają tak szerokie możliwości rozprzestrzeniania się i nawracania, a dodatkowo dają pacjentkom takie dolegliwości i objawy, jak endometrioza.

- Dermoidalne (skórzaste), zwane inaczej potworniakami. Torbiel dermoidalna wypełniona jest wytworami ektodermy, czyli listka zarodkowego, z którego powstają między innymi komórki naskórka i wytwory skóry, czyli włosy, paznokcie, zęby czy łój. Cysty charakteryzują się tym, że są bardziej stałe w swojej budowie i niestety mają większe prawdopodobieństwo bycia zmianą złośliwą, dlatego wymagają szybkiej interwencji chirurgicznej.

Torbiel na jajniku a ciąża

U osoby, u której stwierdzono zmianę pęcherzykową jajnika, pęcherzyk Graafa nie pęka – komórka jajowa nie może się uwolnić, więc zapłodnienie nie jest możliwe. Te oraz inne torbiele czynnościowe jajnika zazwyczaj wymagają jedynie obserwacji i samoistnie wchłaniają się przy następnym cyklu. Jeśli do tego nie dojdzie, stosuje się terapię antykoncepcją hormonalną.

Utrudnienie do zajścia w ciążę stanowią też wspomniane wcześniej torbiele endometrialne (czekoladowe). Mogą one upośledzać pracę jajników, rozregulować cykl i zaburzyć owulację, a także powodować niewydolność ciałka żółtego – stąd konieczność leczenia operacyjnego (laparoskopowego).

Pojawienie się licznych torbieli czynnościowych może być symptomem zespołu policystycznych jajników (PCOS), najczęściej spotykanego zaburzenia hormonalnego w wieku produkcyjnym. Zajście w ciążę u osoby zmagającej się z zespołem policystycznych jajników utrudniają zaburzenia (lub brak) owulacji. Ten stan wywołany jest przez nieprawidłowe stężenia hormonów, które uniemożliwiają rozwój komórki jajowej wewnątrz jajnika.

Czy torbiel na jajniku w ciąży jest groźna?

Jeżeli torbiel jajnika wypełniona jest płynem i ma dość cienkie, elastyczne ścianki, prawdopodobnie sama się wchłonie i nie ma powodu do większych zmartwień. Kluczowe są regularne badania i obserwacja wymiarów zmiany. 

Możliwości leczenia torbieli u osób w ciąży są ograniczone. Interwencje chirurgiczne niosą ze sobą ryzyko poronienia, niestety podobnie jak pozostawienie cysty. Wszelkie objawy i zaburzenia są więc wskazaniem do leczenia operacyjnego, które optymalnie powinno wykonywać się w drugim trymestrze ciąży.

Leczenie torbieli jajnika

Czyli kiedy wystarczą leki, a kiedy niezbędna jest operacja?

Leczenie torbieli jajnika zazwyczaj zostaje wdrożone przy dolegliwościach bólowych pacjentki, jeśli odczuwa ona nieprzyjemne parcie na pęcherz, a także kiedy planuje ciążę. To, czego boimy się najbardziej, to „skręcenie się” cysty – jak tylko poczujesz silny ból brzucha, nie zastanawiaj się i zgłoś się w miarę możliwości do swojego lekarza lub bezpośrednio do szpitala. Torbiel jajnika może odpowiadać za występowanie nieprawidłowych krwawień oraz rozregulować pracę samego jajnika, a co za tym idzie – nasz cykl menstruacyjny.

W zależności od objawów i przebiegu pierwszą drogą postępowania przy torbieli jajnika jest obserwacja lekarska, drugą – leczenie farmakologiczne, a trzecią – operacja.

• Obserwacja to nic innego jak zgłaszanie się na badanie USG tak często, jak zaleci Ci lekarz. Nierzadko torbiele nie dają żadnych objawów, a następnie cofają się samoistnie. Po ustaleniu charakteru zmiany lekarz może uznać, że leczenie nie jest konieczne.
• W przypadku torbieli na jajnikach farmakoterapia jest możliwa przy zmianach czynnościowych, o których wcześniej wspomniałam. Polega na przyjmowaniu antykoncepcji w celu uregulowania gospodarki hormonalnej organizmu.
• Leczenie operacyjne torbieli jajnika, podobnie jak przy mięśniakach, może polegać na laparoskopii (najczęściej), minilaparotomii lub laparotomii. W moim ośrodku wykonujemy głównie leczenie oszczędzające – czyli laparoskopowe wyłuszczenie zmiany, oczywiście po wykluczeniu w kwalifikacji do zabiegu, że zmiana może mieć charakter nowotworowy. W tym celu należy podczas badania określić ewentualną obecność markera CA 125 we krwi.

W niektórych przypadkach zmiana ma zbyt duże rozmiary, jest nietypowo umiejscowiona (względy techniczne) lub po prostu podejrzana. Wówczas należy wykonać laparotomię. Czy jest możliwe usunięcie guza w laparoskopii z zachowaniem aseptyki onkologicznej? Oczywiście, o ile ośrodek dysponuje specjalnymi workami do usuwania zmian. Ale to też temat rzeka, wywołujący częste spory pomiędzy samymi lekarzami.

Inne łagodne guzy jajnika

Inne zmiany nowotworowe, które wykazują charakter łagodny i mogą wystąpić w obrębie jajników, to różnego rodzaju guzy lite i lito-torbielowate. Należą do nich między innymi:

• włókniaki, ziarniszczaki, otoczkowiaki (powstające z komórek sznurów płciowych i zrębu jajnika),
• guzy Brennera (łagodne nowotwory z nabłonka błony śluzowej jajnika).

Diagnostyka oraz leczenie zależne są od wielkości, rodzaju i objawów danej zmiany. Postępowanie przebiega podobnie jak przy torbieli jajnika.

Słowo o jajowodach…

…bo często traktowane są po macoszemu ;) Zmiany, które najczęściej w nich spotykamy, to torbiele okołojajowodowe, przeważnie występujące w formie wodniaków (czyli po prostu torbieli, w których zbiera się surowicza treść). W większości przypadków wchłaniają się one same – zalecana jest więc ich obserwacja oraz regularne badania kontrolne. Leczenie wodniaków nie wymaga ich całkowitego wycięcia, wystarczy samo usunięcie z nich płynu. Niestety – jajowód to najczęstsze miejsce zagnieżdżania się ciąży pozamacicznej. Tutaj opcji leczenia również jest kilka, ale to już temat na oddzielny artykuł ;)

Mam wielką nadzieję, że ten tekst okaże się dla Was pomocny, a przede wszystkim – zachęci do skontrolowania ewentualnych obaw czy wątpliwości. Nic nie zastąpi wizyty u lekarza, dlatego – jeśli zauważasz jakieś objawy bądź towarzyszy Ci niepokojący ból – zapraszam do gabinetu! :)