Cykl miesiączkowy w teorii i praktyce

Jakie zmiany zachodzą w organizmie podczas cyklu miesięcznego?

Ile trwa cykl miesiączkowy?

Kiedy możliwe jest zajście w ciążę?

Jakie patologie mogą pojawić się w trakcie cyklu menstruacyjnego?

W znalezieniu odpowiedzi na wszystkie nurtujące nas pytania pomogła nam lek. Karolina Rasoul-Pelińska – doświadczona ginekolożka pracująca w klinice zajmującej się onkologią ginekologiczną.

Co to jest cykl menstruacyjny?

Cykl miesiączkowy to powtarzające się zmiany w organizmie, które mają za cel przygotowanie go do ewentualnej ciąży. Zależny jest od stężenia hormonów płciowych i związanej z nimi osi podwzgórze – przysadka – jajniki. W jego trakcie endometrium (błona śluzowa macicy) obrasta w dodatkowe warstwy, aby stworzyć jak najbardziej komfortowe warunku dla ewentualnej zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia – błona złuszcza się, co skutkuje krwawieniem miesiączkowym.

Zerknij też na nasz tekst o menstruacji!

Jak liczyć cykl menstruacyjny?

Przyjmuje się, że standardowo cykl miesiączkowy trwa 28 dni, licząc od 1. dnia krwawienia. Jest to uproszczenie, ponieważ według badań długość cyklu menstruacyjnego wynosi dokładnie 29,1 dnia (plus minus 7,5 dnia). Wiele innych źródeł jako optymalny czas trwania cyklu podaje przedział od 21 do 35 dni. 

Nie sama długość cyklu miesiączkowego jest jednak najważniejsza, a jego regularność – dlatego zdarza się, że następują odchylenia od przyjętych 28 dni. Według Karoliny w codziennej praktyce lekarskiej uznaje się, że przesunięcia od 2 do 4 dni względem poprzedniej miesiączki wciąż kategoryzują cykl miesiączkowy jako regularny. Wynika to z masy czynników wpływających na cykl miesiączkowy, o których opowiemy poniżej.

Jesteśmy na tyle delikatnymi istotami, że to, jak długo trwa cykl, może determinować wiele czynników: od stresującego egzaminu do nawet trywialnego przeziębienia.

Jeśli jednak cykl menstruacyjny patologicznie się wydłuża i nijak nie możemy przewidzieć, kiedy przyjdzie, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza w celu rozpoczęcia diagnostyki.

Kiedy może pojawić się pierwszy cykl miesiączkowy?

Pierwsza miesiączka (menarche) występuje w ciągu od 12 do 14 miesięcy po tak zwanym skoku pokwitaniowym. Cykl miesiączkowy zazwyczaj rozpoczyna się więc między 12. a 13. rokiem życia, ale jak we wszystkim – także tutaj nie ma uniwersalnej zasady i są nastolatki_owie, które_rzy zaczynają miesiączkować w wieku 15 czy 16 lat.

Początkowe cykle mogą być nieregularne – Karolina zdradza, że w praktyce ginekologicznej regulowanie cyklu może trwać nawet od 5 do 6 lat i jeżeli po tym czasie organizm nie wypracuje pewnego schematu, dopiero wtedy należy wdrożyć diagnostykę.

Rozrzut zakończenia miesiączkowania jest jeszcze większy, bo standardowo następuje ono pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. Faza ta jest tak samo rozmyta i zanim nastąpi menopauza, czeka nas jeszcze okres okołomenopauzalny, w którym krwawienia występują rzadziej, są nieregularne, a ich intensywność potrafi być nieprzewidywalna.

Fazy i punkty cyklu miesiączkowego

• Menstruacja – czyli krwawienie miesiączkowe. W jego trakcie następuje wydalanie złuszczonej błony śluzowej macicy wraz z płynem menstruacyjnym, trwające średnio od 3 do 5 dni (choć krwawienia od 3 do 7 dni również są uznawane za mieszczące się w granicach normy).
• Faza folikularna – pod wpływem hormonu FSH (folikulotropowego) w jajniku pojawia się dominujący pęcherzyk Graafa, w szyjce macicy gromadzi się zaś śluz, który następnie zmienia swoją konsystencję na wodnistą i przejrzystą. Ostatniego dnia obecności tego śluzu w pochwie rozpoczyna się kolejna faza cyklu menstruacyjnego.
• Owulacja – w jej trakcie pęcherzyk uwalnia komórkę jajową do jajowodu, gdzie przebywa ona 24 godziny. Po owulacji występuje charakterystyczny wzrost temperatury ciała, zwykle o 0,5 stopnia Celsjusza. Około 3 dni przed i po owulacji wypadają dni płodne, w niektórych źródłach możesz natknąć się jednak na przedział 5 dni (ze względu na czas żywotności plemników).
• Faza lutealna – organizm przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej. Następuje wówczas zwiększona produkcja progesteronu przez komórki ciałka żółtego, które zanika, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia. Podwyższona w trakcie owulacji temperatura ciała się utrzymuje, a śluz zmienia się na białawy i bardziej lepki (mniej przepuszczający dla plemników).

Karolina pomogła nam nieco szerzej opisać poszczególne fazy cyklu, by umożliwić Wam jeszcze lepsze zrozumienie tajników cyklu menstruacyjnego.

Pierwszy dzień cyklu miesiączkowego przypada wraz z pierwszym dniem miesiączki. Endometrium złuszcza się, a w naszym życiu panują krew, łzy i czekolada :) Podczas dni krwawienia niezbędne są dodatkowe środki higieniczne, aby zabezpieczyć się przed przeciekaniem.

To, co jest dla nas ważne, to fakt, że ponieważ nie doszło do zapłodnienia komórki jajowej, złuszcza się „stara” błona śluzowa macicy, żeby zrobić dobry podkład pod tworzenie się nowych komórek. Wiąże się to z niskim poziomem hormonów i brakiem ciąży, chociaż w przewidywalnym czasie miesiączki mogą pojawić się tak zwane plamienia implantacyjne – nie traktuj więc krwawienia jako stuprocentowego wykluczenia zapłodnienia.

Hipotetycznie w tych dniach zapłodnienie jest prawie niewykonalne – mimo to natura zna takie przypadki (na przykład przy nieregularnych cyklach miesiączkowych lub zachwianiu równowagi hormonalnej). Większość osób ma jednak wtedy dni niepłodne, a seks w czasie trwania krwawienia może nawet zmniejszyć dolegliwości bólowe związane z okresem. Pamiętaj jednak: jeśli chodzi o intensywność i przyjmowane podczas współżycia pozycje, Twój komfort to słowo-klucz.

Pęcherzyk z komórką jajową rośnie, błony śluzowa macicy wzrasta, aby przygotować się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka i umożliwić jego rozwój, a my czujemy się coraz lepiej. Następna faza – czyli faza folikularna – trwa około 13 dni. W jej trakcie w jajnikach dojrzewa pęcherzyk Graafa.

Po niej następuje owulacja, czyli uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka. Kiedy? 

U regularnie miesiączkujących osób ze standardowym 28-dniowym cyklem owulacja przypada na 14. dzień cyklu. Wtedy możemy poczuć ukłucie w brzuchu, gdy nasza komórka jajowa zostaje uwolniona. Z czego to wynika? Do jamy brzusznej dostaje się malutka ilość płynu i drażni jej ściany. Niektórzy mają też w tym czasie niewielkie plamienie, spowodowane następującym spadkiem poziomu estrogenów.

Nie martwcie się jednak! Przy braku innych patologii po prostu tak może być. Jeśli jednak epizody powtarzają się, a Ty jesteś zaniepokojona_ny – zgłoś się do swojego lekarza.

Okołoowulacyjnie czujemy się zazwyczaj wspaniale, a wszystko to dzięki pikowi hormonalnemu. Wówczas w organizmie panują tak zwane dni płodne – ale pamiętajmy, że nie jesteśmy płodne_ni tylko w ten jeden dzień owulacji!

Zarówno plemniki, jak i komórka jajowa mają swój czas przeżycia w drogach rodnych (plemniki żyją około 72 godzin, komórka jajowa – około 24 godzin).

Jeśli nie chcemy zajść w ciążę, musimy być szczególnie ostrożne_ni przez 7 dni w miesiącu (wcześniej wspomniane 3 dni przed owulacją, w jej dniu oraz 3 dni po), ale nie zapominajmy, że zajście w ciążę jest możliwe również w pozostałych dniach cyklu, więc wzmożoną ostrożność dobrze jest przedłużyć do około 11 dni.

Dla wielu osób ułatwieniem w wyznaczaniu dni płodnych jest korzystanie z aplikacji i kalkulatorów menstruacyjnych. Wskazówką może być też obserwacja śluzu miesiączkowego – gdy staje się on gęsty i nieprzezroczysty, świadczy to o zakończeniu dni płodnych. Warto to połączyć z obserwacją temperatury ciała – więcej na ten temat piszemy tutaj.

Zachęcamy także do przeczytania naszego artykułu o wszystkich metodach antykoncepcji.

Po owulacji wchodzimy w kolejną fazę cyklu miesiączkowego – lutealną. Przeciętnie trwa ona 14 dni. Nawet u nieregularnie miesiączkujących osób wahania dotyczą raczej długości fazy folikularnej niż wyżej wspomnianej lutealnej. W jej trakcie w organizmie występuje wysoki poziom progesteronu – hormonu odgrywającego kluczową rolę w przygotowaniu błony śluzowej macicy do ciąży.

Po przekształceniu pęcherzyka jajnikowego – po tym, jak pęcherzyk Graafa pęka i uwalnia komórkę jajową – powstaje ciałko żółte, które produkuje progesteron. Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, przekształci się w ciałko żółte ciążowe. Jeżeli jednak do tego nie dojdzie, zamieni się w ciałko białawe, a poziom progesteronu spadnie, rozpoczynając stopniowe złuszczanie błony endometrium (około 28. dnia cyklu).

Podczas cyklu miesięcznego zmienia się wszystko – nie tylko nasze narządy płciowe, ale także:

• temperatura ciała (ma to znaczenie przy naturalnych metodach antykoncepcji),
• stopień magazynowania wody (a co za tym idzie – masa ciała),
• nastrój,
• apetyt,
• mogą występować dodatkowe dolegliwości (na przykład migrenowe bóle głowy),
• w zależności od dnia cyklu miesięcznego zmianie ulega też poziom libido,
• na twarzy mogą pojawić się hormonalne zmiany trądzikowe. 

Te objawy znane są jako zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i zwykle obserwuje się je od około 7 do 12 dni przed rozpoczęciem krwawienia miesiączkowego. Symptomy PMS zazwyczaj ustępują pierwszego dnia miesiączki, a według niektórych źródeł – w pierwszych od 2 do 3 dni krwawienia.

Bądźmy dla siebie wyrozumiałe_li i traktujmy siebie z czułością podczas „gorszych dni”. Nie wymagajmy, żeby nasze ciało znosiło na przykład intensywny wysiłek fizyczny, jeśli akurat czujemy się gorzej. Nauczmy się obchodzić ze swoimi nastrojami i nie oczekujmy od siebie bycia zawsze uśmiechniętymi.

Jeżeli dolegliwości bólowe spędzają nam sen z powiek, a ogólnodostępne środki przeciwbólowe się nie sprawdzają, skonsultujmy się z naszym lekarzem. Wspólnie z nim podejmiemy decyzję o dalszym leczeniu: zintensyfikowaniu przeciwbólowego, wdrożeniu hormonalnego lub innych aktywnościach, które mogą nam pomóc w niwelowaniu objawów związanych z PMS (między innymi joga, zioła, akupunktura, CBD czy inne naturalne, pozamedyczne metody).

O wszystkich objawach okresu przeczytasz tutaj.

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Karolina, dzieląc się swoją wiedzą, podkreśla, że każda_y z nas jest inna_ny i nasze cykle różnią się, jeżeli chodzi o długość, intensywność czy to, jak się czujemy w poszczególnych dniach.

Istnieją jednak patologie cyklu: zbyt długi lub krótki, zbyt intensywny czy bolesny. 

Czy nieregularne miesiączki są patologią?

 TAK.

Czy zawsze należy je leczyć?

I tak, i nie.

Możemy je leczyć, gdy nam przeszkadzają (na przykład w zajściu w ciążę), jednak po wykluczeniu innych patologii (jak PCOS, torbiele jajników czy mięśniaki) u lekarza możemy poczekać do intensyfikacji leczenia w momencie chęci rozpoczęcia starania się o ciążę.

Wszystko związane z cyklem miesiączkowym jest oczywiście dużo bardziej skomplikowane: hormony oddziałują na siebie na zasadzie sprzężeń zwrotnych, a każde wahanie pociąga za sobą szereg zmian.

Obfite miesiączki

Ważną kwestią są również zbyt obfite krwawienia menstruacyjne. O tym, jak je sklasyfikować oraz jak zmierzyć objętość wydalanego płynu menstruacyjnego, piszemy tutaj.

Jednorazowe wzmożone krwawienie nie powinno Cię zbytnio niepokoić. Obserwuj swój stan i samopoczucie na przestrzeni minimum 3 cykli – jeśli po tym czasie uznasz, że miesiączki stały się bardziej obfite, nie wahaj się skonsultować z ginekologiem. Mogą być one spowodowane między innymi:

• endometriozą,
• polipami lub mięśniakami macicy,
• zaburzeniami i chorobami układu krzepnięcia.

Jeśli więc cykl wzbudza w Tobie niepokój, zaobserwowałaś_łeś jakieś nieprawidłowości w jego regularności lub przebiegu – skonsultuj się z ginekologiem!

Cykl menstruacyjny bez tabu!

Pamiętajcie, że nie jesteście same_mi – menstruacja to naturalny proces świadczący o prawidłowym rozwoju organizmu.

Wszelkie zaburzenia cyklu menstruacyjnego nie powinny być powodem do wstydu, a motywacją do wizyty u lekarza i dbania o zdrowie.

Karolina podrzuciła nam dodatkowo linki do ciekawych artykułów. Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę na ten temat – zerknij do źródeł!