Sprawdzone źródło

Nasze standardy sprawdzania źródeł

You KNOW to tylko rzetelne informacje oraz aktualne i wiarygodne źródła. Teksty oznaczone jako „SPRAWDZONE ŹRÓDŁO” zostały zweryfikowane przez ekspertkę_a – dzięki temu masz pewność, że czytasz najwyższej jakości treści.

You KNOW

Cukierek = psikus, czyli o pułapce ciągłego nagradzania dzieci

Aktualizacja: 5min.

„Jak pięknie zjadłaś!”; „Śliczny rysunek, brawo!”; „Ładnie umyłaś ręce, więc należy się nagroda.”. Spoko? Jeśli tak, to wyobraź sobie, że to komunikaty, które to Ty słyszysz od osób bliskich. I to na każdym kroku.

Czy wyobrażacie sobie świat bez nagród? Bez uśmiechów, podziękowań za pomoc, bez porcji lodów na koniec ciężkiego dnia? Byłoby ciężko. Z dziećmi jest podobnie. One są bardzo głodne nagród – zarówno tych namacalnych, jak i słownych. Czasami chodzi o zwykłą uwagę, skupioną choć na moment tylko na dziecku. Natomiast zdarzają się przypadki, że nagroda jest czymś tak oczywistym, że jej brak wywołuje rozczarowanie, a nawet poczucie porażki. Czy da się tego uniknąć?

Apetyt rośnie w miarę jedzenia

Stosowanie nagród i pochwał nie jest sposobem na pozytywne wychowanie, jeśli nie robi się tego z głową. Prowadzi jedynie do sytuacji, w której dziecko zaczyna się domagać nagrody za WSZYSTKO, co robi dla siebie lub innych. To jak otrzymywanie wynagrodzenia za spełnianie standardów jakiejś instytucji – w tym przypadku – instytucji rodziny. A im starsze dziecko, tym mniej zainteresowane podstawowym wynagrodzeniem. To ślepa uliczka na osiedlu rodzicielstwo.

Co zmienia nagroda?

Jest to w tej sytuacji zmiana motywacji wewnętrznej w motywację zewnętrzną – od teraz dane zachowanie musi się „opłacać”, by mogło zostać wdrożone. Przykład: dziecko spontanicznie sprząta po zabawie, wrzucając klocki do pudełka. „O, jak pięknie posprzątałeś” – słyszy i zaczyna zastanawiać się, czemu zostało to zauważone przez opiekuna. Czy to wielkie osiągnięcie? Przecież mama i tata też sprzątają po sobie i nie biją sobie braw za zrobienie tego (swoją drogą, wyobraźcie sobie taką rzeczywistość!). Zatem jeśli nikt nie widzi, sprzątanie po sobie czy jakakolwiek inna czynność jest „pracą na darmo”? Dlaczego mam coś robić dla siebie, skoro mogę poczekać na obserwatora i ogrzać się w blasku chwały?

Nagradzanie to odruch, chęć wzmocnienia zachowania, które dziecko przejawia spontanicznie. Pomysł otrzymania nagrody pewnie jeszcze nie zdążył zakiełkować w małym umyśle, natomiast rodzice skutecznie zasiewają ten związek przyczynowo–skutkowy i – jeśli pozwolą mu zapuścić korzenie – ciężko będzie to wyplenić.

Od niewinnych braw po realne zagrożenia

Zachowania, które absolutnie nie powinny być w żaden sposób nagradzane bądź karane, to czynności fizjologiczne. Nie karzemy za zrobienie siku lub kupy, jak również nie nagradzamy tego (co mogłoby prowadzić do zaburzenia naturalnych odruchów, napięć oraz wielu problemów zdrowotnych w przyszłości).  Psst! Być może zainteresuje Cię też nasz tekst o biernej agresji, w którym omawiamy inne niebezpieczne „metody wychowawcze”.

Największą plagą, zarówno w domach, jak i placówkach, są nagrody oraz kary związane z jedzeniem. Dobre/grzeczne dziecko, to takie, które zjada wszystko, a najlepiej prosi o dokładkę. Takiemu dziecku ,,należy się" deser. Jeśli do tego dodamy brawa czy inne gratyfikacje, dziecko je, by na nie zasłużyć lub uszczęśliwić opiekuna, a nie, by zaspokoić swoje potrzeby. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ może przyczyniać się do rozwoju zaburzeń odżywiania.

Jak chwalić mądrze?

Słowa-oceny, takie jak: „mądry”; „piękna”; „doskonała” sprawiają, że dzieci długofalowo wycofują się z działań, w obawie przed utrata przyznanego statusu. Działa to na zasadzie myślenia: skoro wszystko idzie świetnie, a ja jestem perfekcyjny – nie ma co ryzykować.

Jeśli chcemy zachęcić dzieci, by rozwijały swoje dobre cechy, powinniśmy zamienić wspomniane słowa-oceny na opisy tego, co widzimy. To będzie skuteczniejsze w budowaniu poczucia własnej wartości i zwiększenia wiary we własne możliwości (więcej o tym przeczytacie w artykule o rodzicielstwie bliskości). 

Przykładem może być sytuacja, w której dziecko pokazuje Ci obrazek. Jeśli powiesz: „piękny rysunek”, ocenisz tę pracę... i nic poza tym. A jeśli opiszesz co widzisz, na przykład „bardzo podoba mi się jak dobrałaś_eś kolory”, będzie to bardziej wiarygodne, wzmocni poczucie własnej wartości (tak, jestem dobry w dobieraniu kolorów!) oraz zachęci do zaangażowania w daną czynność (naprawdę nieźle mi to wychodzi, może narysuje coś jeszcze?). 

Opisując to, co widzimy, potwierdzamy sens włożonego w zadanie wysiłku, co daje motywację i odwagę do dalszych prób. 

Jak więc chwalić poprawnie?

1. Podsumuj to, co widzisz:

„Zebrałaś_eś wszystkie klocki i nie trzeba było cię o to prosić. To właśnie jest odpowiedzialność.”

„Tak dokładnie pokolorowałaś_eś ten obrazek, że nie ma na nim pustego miejsca. To się nazywa wytrwałość.”

„Zabrałaś psa na spacer, choć miałaś ochotę porysować po powrocie z przedszkola. To prawdziwa odpowiedzialność.”

„Posprzątałaś po malowaniu farbami, na stoliku nie została nawet jedna plamka. To dopiero dokładność!”

  1. Mów o postępach, nie skupiaj się na tym, czego nie udało się dokonać.

Zamiast upominać dziecko rano, że bawi się, choć nadal nie umyło zębów po śniadaniu, powiedz lepiej, że zdążyło już zrobić mnóstwo rzeczy: ubrać się, zjeść, uczesać. Z obowiązków zostało tylko mycie zębów i już można się bawić/biec do przedszkola.

Zamiast narzekać, że buty od rana są rozrzucone w przedpokoju, powiedz: „cieszę się, że pamiętałaś_eś, by odwiesić bluzę na wieszak. Jeśli jeszcze buty odnajdą swoje miejsce, cała przestrzeń będzie uporządkowana.”.

Zamiast zwracać uwagę, że skarby ze spaceru porozrzucane są po całym pokoju, powiedz: „udało Ci się posegregować mazaki i kredki, puzzle również odnalazły właściwe pudełka. Czy kasztany i kamyki nie chciałyby również mieć swojego miejsca, na przykład w pudełku na biurku?”. 

    Nagrody i kary vs konsekwencje

    Kiedy rodzice lub opiekunowie starają się odejść od stosowania nagród i kar, próbują zamienić je na coś innego, na przykład konsekwencje. A te bardzo ciężko odróżnić od kar. 

    Agnieszka Stein w swojej książce „Dziecko z bliska” pisze, że „jedyna konsekwencja, która nie jest karą, to konsekwencja naturalna, czyli wynikająca z naturalnego biegu rzeczy”. Za przykład podaje szklankę, w przypadku której naturalną konsekwencją upuszczenia na podłogę jest jej rozbicie się. A Stein wskazuje, że „nawet naturalne konsekwencje nie pomogą dziecku w zmianie jego zachowania, jeśli nie jest ono rozwojowo gotowe do nauczenia się czegoś, a za ich doświadczeniem nie pojawi się trening radzenia sobie z trudnościami i rozumienia tego, co się w danej sytuacji stało.”. Oznacza to, że dziecko daje z siebie tyle, ile jest w stanie dać w danym momencie życia. Czasami nie spełnia to naszych oczekiwań, ale nie chodzi o to, by nagrodami czy karami „naprostowywać” swoje dziecko, ale by być mu drogowskazem w trakcie uczenia się życia i społecznych zasad. Dzieci najwięcej uczą się przez naśladownictwo - czy szantaż jest na pewno tym, co chcemy zaprezentować z całego wachlarza możliwości?

    Warto dodać na koniec, że w niektórych sytuacjach należy bezwzględnie działać niezależnie od niezadowolenia dziecka i jawnego buntu wobec stosowanych środków bezpieczeństwa – kiedy zabieramy dziecku nożyczki z ręki, to nie jest to karaniem, a ochroną zdrowia dziecka. Tak samo rzecz się ma z odmowa kupienia na przykład dużej ilości słodyczy. W tej sytuacji „nie” oznacza troskę i chęć ochrony zdrowia, a nie odebranie dziecku przyjemności w ramach kary.

  • A. Faber, E. Mazlish, Jak być rodzicem, jakim zawsze chciałeś być, Poznań 2015.
  • A. Stein, Dziecko z bliska, Warszawa 2019.
  • Pokaż Ukryj źródła źródeł

    Data dodania: 14/08/2022

    Data aktualizacji: 14/08/2022

    Autor_ka:

    Paulina Pomaska

    Psycholożka, redaktorka tekstów w serwisie You KNOW, autorka książki „Witaj w klubie”.

    Bestsellery

    Oto nasze bestsellery, które pokochały już tysiące klientek_ów. Wypróbuj pielęgnujący olejek intymny albo naturalny żel intymny na bazie wody dla superpoślizgu. Buszuj i zakochuj się!

    Zobacz produkty
    • Kuracja złuszczająca Your REVIVAL z trzema kwasami

      Kuracja złuszczająca Your REVIVAL z trzema kwasami

      Unikalny produkt 2 w 1: do twarzy i ciała

      OD 70,81 ZŁ 101,16 ZŁ
      OD 70,81 ZŁ 101,16 ZŁ

      Bestseller

    • Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

      Zestaw do golenia: krem, peeling i olejek intymny

      3 kroki do gładkiej i odżywionej skóry

      OD 124,95 ZŁ
      OD 124,95 ZŁ

      Bestseller

    • Olejek intymny

      Olejek intymny

      Koi podrażnienia, zapobiega krostkom (polecany przez @pani_fizjotrener)

      OD 42,49 ZŁ
      OD 42,49 ZŁ

      Bestseller

    • Delikatny dezodorant pod pachy i biust

      Delikatny dezodorant pod pachy i biust

      Dla wrażliwej skóry, 0% alkoholu, aluminium i sody oczyszczonej

      OD 38,24 ZŁ
      OD 38,24 ZŁ

      Bestseller

    • Podpaski nowej generacji

      Podpaski nowej generacji

      100% bawełny organicznej, w wersji na dzień lub na noc

      OD 16,14 ZŁ
      OD 16,14 ZŁ

      Bestseller

    • Płyn do higieny intymnej

      Płyn do higieny intymnej

      Skutecznie myje, koi i reguluje poziom pH

      OD 16,99 ZŁ
      OD 16,99 ZŁ

      Bestseller

    • Naturalny olejek do ust z efektem glow

      Naturalny olejek do ust z efektem glow

      „No makeup” makeup z pięknym efektem tafli na ustach

      OD 21,24 ZŁ
      OD 21,24 ZŁ

      Bestseller

    • Chusteczki do higieny intymnej

      Chusteczki do higieny intymnej

      Delikatne, spłukiwalne, z kojącym pantenolem

      OD 11,39 ZŁ
      OD 11,39 ZŁ

      Bestseller

    • Krem do golenia

      Krem do golenia

      Łagodzi podrażnienia, daje superpoślizg

      OD 41,65 ZŁ
      OD 41,65 ZŁ

      Bestseller

    • Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

      Zestaw: żel myjący i krem do twarzy

      23 składniki aktywne, poprawa cery już w 21 dni

      OD 127,50 ZŁ
      OD 127,50 ZŁ

      Bestseller

    • Tampony

      Tampony

      100% bawełny organicznej w wersji mini, regular lub super

      OD 16,99 ZŁ
      OD 16,99 ZŁ

      Bestseller

    • Żel intymny

      Żel intymny

      Bogate nawilżenie, większa frajda z seksu (polecany przez @pani_fizjotrener)

      OD 46,33 ZŁ
      OD 46,33 ZŁ

      Bestseller

    • Peeling do okolic intymnych

      Peeling do okolic intymnych

      Powiedz „pa, pa” czerwonym krostkom

      OD 50,15 ZŁ
      OD 50,15 ZŁ

      Bestseller

    • Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

      Zestaw: krem do golenia i peeling do okolic intymnych

      Wegańskie formuły na wrastające włoski, podrażnienia i krostki

      OD 82,62 ZŁ
      OD 82,62 ZŁ

      Bestseller

    • Kojące serum do twarzy Your REPAIR z witaminą C

      Kojące serum do twarzy Your REPAIR z witaminą C

      Regeneracja, antyoksydacja i rozświetlenie cery

      OD 84,99 ZŁ
      OD 84,99 ZŁ

      Bestseller

    • Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

      Zestaw: kuracja złuszczająca i serum

      Łagodne złuszczanie i regeneracja cery

      OD 168,64 ZŁ
      OD 168,64 ZŁ

      Bestseller

    Zobacz produkty