Samobadanie jąder – sprawa wielkiej wagi

Uwaga: Ten artykuł wykorzystuje określenia „męski” w odniesieniu do anatomii cispłciowych mężczyzn. Pamiętajmy jednak, że genitalia nie określają płci (co dotyczy głównie osób interpłciowych oraz transpłciowych – zarówno binarnych, jak i niebinarnych). Tekst ten może być przydatny również dla innych osób niż cispłciowi mężczyźni, jednak może wzmagać dysforię płciową.

Budowa jąder

Zanim przejdziemy do spraw przyjemniejszych, to znaczy do samego badania jąder, zabiorę Was najpierw na wycieczkę do gimnazjum (dla młodszych czytelników_czek będzie to pewnie podstawówka), żebyśmy mogli sobie przypomnieć meandry anatomicznej budowy męskich narządów rozrodczych. Zacznijmy zatem od podstaw: męski układ rozrodczy dzieli się na narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne. Na te pierwsze składają się: jądra (bohaterowie dzisiejszego odcinka Wytłumaczymy), najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoły opuszkowo-cewkowe oraz prostata (gruczoł krokowy). Natomiast zewnętrzne narządy płciowe to prącie i moszna (równie ważna z punktu widzenia dbania o zdrowie jąder).

Same jądra, których podstawowe zadanie stanowi wytwarzanie plemników i testosteronu (męskiego hormonu płciowego), znajdują się w worku mosznowym. Jest on umiejscowiony poza jamą ciała, umożliwiając naszym bohaterom wykonywanie swojej roboty. Ułożenie jąder w mosznie wynika z tego, że do produkcji męskich gamet potrzebują one temperatury od 3 do 5 stopni niższej niż temperatura ciała. Plemniki powstają w kanalikach nasiennych, z których w głównej mierze zbudowane są jądra, a następnie wędrują do najądrzy, gdzie dojrzewają i czekają na wezwanie do działania. Ważne funkcje pełnią również prostata i pęcherzyki nasienne, odpowiedzialne za produkowanie pozostałych substancji wchodzących w skład spermy.

Dlaczego warto samodzielnie badać jądra?

Kto pyta, nie błądzi – a jest to całkiem istotne pytanie. Regularne samobadanie jąder pozwoli zaznajomić się z ich strukturą, co okaże się niezwykle pomocne przy wykrywaniu jakichkolwiek niepokojących zmian chorobowych czy opuchlizny. Samodzielne badanie jąder zwiększa szanse na wczesne wykrycie zmian nowotworowych prowadzących do rozwoju raka jądra, którego leczenie jest najskuteczniejsze w jego początkowym stadium. 

Przeczytaj też nasz artykuł o męskich zmianach hormonalnych: Andropauza – hormon nie sługa.

Jak badać jądra? Krok po kroku

To bezbolesne badanie powinno być wykonywane co 4 tygodnie (wybierz sobie łatwą do zapamiętania datę, na przykład 1. dzień każdego miesiąca), a najlepiej zacząć już w wieku nastoletnim. Polega ono na dokładnym oglądaniu i dotykaniu worka mosznowego, a więc to nic strasznego! Ważny jest również odpowiedni moment badania. Skóra worka mosznowego rozluźnia się w trakcie lub zaraz po ciepłej kąpieli czy prysznicu. Łatwiej wtedy wyczujesz i zlokalizujesz potencjalne zgrubienia lub guzki. Tak więc wskakuj do wanny albo pod prysznic, zrelaksuj się i badaj, badaj!

• Badaj jedno jądro naraz – najlepiej w pozycji stojącej.
• Chwyć delikatnie palcami worek mosznowy u nasady prącia. Między palcem wskazującym a kciukiem wyczujesz powrózek nasienny – spokojnie, powinien tam być. :) Ściśnij lekko, aby jądra nie przemieszczały się za bardzo podczas badania.
• Wolną ręką delikatnie przetaczaj jądro między palcami w poszukiwaniu nieprawidłowości i guzków. Zbadaj je z każdej strony. W górnej części możesz wyczuć niewielkie zgrubienie – nie martw się, to tylko twoje najądrze, które powinno się tam znajdować.
• Powtórz badanie z drugim jądrem.

Guzki przyjmują różne rozmiary – wielkością mogą przypominać zarówno ziarenko ryżu, jak i zielony groszek. Jak już wspomniałem, samo badanie jest bezbolesne, jednak jeśli poczujesz dyskomfort lub ból podczas jego wykonywania, zauważysz obrzęk w obrębie moszny albo wyczujesz wspomniane guzki lub zgrubienia, niezwłocznie zgłoś się do lekarza.

Badanie jąder – jaki lekarz

Diagnostyką i leczeniem chorób jąder, a także innych części męskich narządów rozrodczych, zajmuje się urolog. Dlatego, jeżeli zauważymy u siebie niepokojące zmiany, powinniśmy się udać właśnie do tego specjalisty. Niektóre osoby wzdrygają się na samą myśl o takiej wizycie, ale naprawdę nie ma czego się bać!

Jak wygląda badanie i sama wizyta? Na początku lekarz zapyta o jej powód, dlatego dobrze jest zapamiętać albo nawet zapisać sobie wszystkie dolegliwości, które skłoniły nas do udania się do urologa. Jeśli przyjmujesz jakieś leki, przygotuj ich listę, a w przypadku przebytych operacji – zabierz ze sobą historię choroby.

Badanie jąder

Dalsza część wizyty zależy od tego, jakie schorzenie zdiagnozuje urolog. Podstawową formę diagnostyki stanowi badanie USG jąder. Jak wygląda? Wykonuje się je zazwyczaj w pozycji leżącej. Lekarz nanosi wówczas na mosznę specjalny żel, pozwalający mu w sprawny sposób przesuwać głowicę aparatu w poszukiwaniu nieprawidłowości. Aparatura do USG moszny emituje fale ultradźwiękowe, które odbijają się od narządów wewnętrznych, a następnie zamieniane są na obraz pokazujący się w czasie rzeczywistym na ekranie urządzenia. Najpierw lekarz zbada jądro zdrowe, a następnie przejdzie do oceny jądra, w którego badaniu znalazł jakieś niepokojące zmiany.

USG jąder, niezwykle pomocne również w diagnostyce niepłodności, trwa bardzo krótko, a używany podczas badania żel nie zostawia śladów na ubraniu. Niektórzy jednak zabierają ze sobą zapasową bieliznę na wypadek kontaktu z substancją poślizgową. Wyniki otrzymujemy od ręki, a lekarz omawia je z nami zaraz po badaniu i odpowiada na wszelkie pytania związane ze zdrowiem naszego układu rozrodczego. Może wtedy zalecić powtórzenie USG jąder albo zaproponować poszerzenie diagnostyki, na przykład o USG węzłów chłonnych.

Zdrowe jądra – higiena i profilaktyka

Zanim przejdziemy do mniej pozytywnych skutków wizyty u urologa, przyjrzyjmy się najpierw sposobom, dzięki którym utrzymamy nasze „klejnoty” w dobrym stanie :) Zdrowe jądra są podobnej wielkości, a jedno z nich może być umiejscowione nieco wyżej w mosznie. Nie istnieją niestety żadne magiczne środki, które moglibyśmy zażywać, aby zapobiec rozwojowi nowotworów jąder. Jedyne, co możemy zrobić, aby wykryć je jak najwcześniej, to badać jądra. Przeprowadzone badania dotyczące profilaktyki raka jąder pokazują jednak, że samobadanie regularnie wykonuje zaledwie 1 na 10 mężczyzn.

Na zdrowie jąder wpływa wiele różnych czynników. Poniżej znajdują się te negatywne:

• Wysoka temperatura – jądra nie lubią się przegrzewać, a działają najlepiej, o czym wspominałem już wyżej, w temperaturze niższej o około 4 stopnie niż temperatura ciała.
• Obcisła bielizna lub spodnie – ucisk również powoduje przegrzewanie się jąder, co znacząco obniża ich produktywność.
• Siedzący tryb życia – osobom pracującym na siedząco zaleca się robienie regularnych przerw na rozprostowanie nóg i pozwolenie jądrom na trochę swobody ;)
• Brak odpowiedniej higieny.
• Alkohol, używki, fast foody – o tym, że wymienione specyfiki negatywnie wpływają na cały nasz organizm nie trzeba chyba nikomu przypominać ;)

Rak jądra

Rak jądra, a zwłaszcza jego złośliwa odmiana, stanowi od 1% ogółu chorób nowotworowych u mężczyzn, ale częstotliwość jego występowania na przestrzeni ostatnich dekad ciągle wzrasta. W Polsce diagnozuje się go rocznie u około 800 osób w każdym wieku. Najbardziej narażona jest grupa między 20. a 39. rokiem życia, jednakże już u 15-latków obserwuje się zwiększoną podatność na zapadnięcie na nowotwór złośliwy jądra.

Rak jądra – czynniki ryzyka

Dokładna przyczyna występowania raka jądra nie jest do końca zbadana, ale istnieje wiele czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania. Oto niektóre z nich:

• przebyty nowotwór w drugim jądrze,
• wnętrostwo – wrodzona wada polegająca na niezstąpieniu jąder do moszny,
• przedłużony kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi,
• obciążenie genetyczne,
• zespół Klinefeltera – dodatkowy chromosom X,
• mikrozwapnienia,
• spodziectwo,
• zaburzenia płodności.

Rak jądra – symptomy

Objawy raka jądra nasilają się wraz z postępem choroby. Jądro zmienione nowotworowo jest zazwyczaj powiększone, twarde, wydaje się cięższe. Nie występują jednak dolegliwości bólowe. Można zaobserwować lekkie zaczerwienienie worka mosznowego, a w późniejszym stadium – również obrzęk moszny. Na jądrach czasami pojawiają się wyczuwalne guzki, a sama moszna znacząco się powiększa. Ignorowanie tych objawów może prowadzić do groźnych przerzutów, które skutkują wieloma powikłaniami, takimi jak przewlekły kaszel, duszności czy krwioplucie (przerzuty do płuc) lub problemy neurologiczne (przerzuty do mózgu).

Rak jądra – leczenie

Jak już wspominałem wcześniej, rak jądra ma stosunkowo wysoki współczynnik uleczalności, pod warunkiem, że wykryje się go odpowiednio wcześnie. W zależności od stadium choroby stosuje się zarówno zabiegi chirurgiczne, jak i radio- i chemioterapię, ale najczęściej pierwszym etapem leczenia jest orchidektomia, czyli usunięcie zajętego przez nowotwór jądra. Bez obaw – jedno jądro w zupełności sobie poradzi z produkcją plemników i testosteronu. Przed zabiegiem warto jednak rozważyć możliwość zamrożenia swojego nasienia, gdyby doszło do przerzutu na drugie jądro. Kolejne kroki podejmowane przez specjalistów zależą już od rodzaju samego nowotworu i stopnia jego zaawansowania.

Inne choroby jąder

Jakby raka było mało, nasze wrażliwe jądra narażone są na wiele innych schorzeń:

• Ostry skręt jądra – jest to potoczna nazwa ostrego skrętu powrózka nasiennego, który przytrafia się aktywnym fizycznie mężczyznom między 14. a 18. rokiem życia. Jądro obraca się wówczas wokół własnej osi, co powoduje nagły, ostry ból i odcięcie dopływu krwi (nazywa się to czasem zawałem jądra), co w ostateczności może doprowadzić nawet do amputacji tego narządu. Dzięki odpowiednio szybkiej reakcji i chirurgicznemu obróceniu jądra (najlepiej do 6 godzin) udaje się je zazwyczaj uratować.
• Rozwój żylaków powrózka nasiennego – naczynia krwionośne, które odpowiadają za odprowadzanie krwi z powrózków nasiennych, niekiedy tracą swoją drożność, co skutkuje wolniejszym przepływem krwi i powstawaniem żylaków. Konsekwencjami takiego stanu są przegrzanie jąder oraz zaburzenia w składzie spermy i gospodarce hormonalnej, a z czasem również dotkliwy ból w pachwinie.
• Zapalenie jądra – rozwija się zazwyczaj wskutek bakteryjnego zapalenia najądrza. Typowymi objawami dla tej choroby są: ból jądra, zaczerwienienie i obrzęk moszny, a także te charakterystyczne dla zakażeń układu moczowego (na przykład bolesne oddawanie moczu).
• Przepuklina pachwinowa – nie jest to co prawda choroba samego jądra, a stan, w którym przepuklina przemieszcza się w kierunku moszny, tworząc tak zwany worek przepuklinowy – mówimy wtedy o przepuklinie mosznowej; innymi słowy – fragmenty narządów wewnętrznych są w miejscach, w których nie powinno ich być. Przy przepuklinie pachwinowej możemy doświadczyć bólu promieniującego do jądra podczas podnoszenia ciężarów, kaszlu czy długotrwałego stania. Jedynym sposobem leczenia przepukliny jest zabieg chirurgiczny.

Nie sposób wyrazić istotności tak prozaicznej, acz niezwykle ważnej czynności, jak samobadanie, ale chciałbym jeszcze raz z całą mocą podkreślić, że Twoje zdrowie jest w twoich rękach – dosłownie! Zatem od teraz zwracaj uwagę na swoje klejnoty trochę częściej. :)