Menstruacja – nie taka straszna, jak ją malują (byle nie na niebiesko!)

Co to jest menstruacja?

Cykl miesiączkowy ma jeden, główny cel: przygotowanie organizmu do ewentualnej ciąży. W jego trakcie pogrubia się błona śluzowa macicy – endometrium obrasta w dodatkowe warstwy, aby stworzyć przyjazne środowisko, w którym mogłaby się rozwijać zapłodniona komórka jajowa. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, następuje reset, a cały proces rozpoczyna się od nowa. Organizm działa na najwyższych obrotach, choć nie zawsze „jak w zegarku” – utarło się, że standardowa długość cyklu to 28 dni, jednak jest to raczej informacja umowna. Niektóre źródła za akceptowalny przedział podają od 21 do 35 dni. Na długość cyklu wpływ mogą mieć najróżniejsze czynniki, między innymi: 

• stres, duże napięcie emocjonalne,
• infekcje (przeziębienia),
• intensywny tryb życia,
• nieregularny rytm dobowy,
• niewłaściwa dieta,
• zmiana klimatu,
• zaburzenia hormonalne.

Prawdziwa burza hormonów, jaka zachodzi w tym czasie w organizmie, może znacząco wpłynąć na nasze samopoczucie, a nawet wygląd. Co rozpoczyna się kilka dni przed miesiączką i kojarzy nam się z niemocą, zmęczeniem, zdenerwowaniem i szczególnym apetytem na słodkości? Mowa oczywiście o zespole napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Najczęściej towarzyszą mu:

• bóle podbrzusza, niekiedy też kręgosłupa (uśmierzyć je mogą ćwiczenia rozluźniające mięśnie miednicy – świetnie sprawdzi się relaksująca joga!),
• rozdrażnienie,
• wzmożony apetyt,
• uczucie opuchnięcia, wywołane zatrzymywaniem wody w organizmie (mały tip: dodaj natkę pietruszki do ulubionego smoothie; poza tym zwolnij tempo – pozwól sobie na więcej relaksu niż zwykle!),
• bóle głowy, mięśni i piersi (jeśli są nie do zniesienia, a domowe sposoby zawodzą, warto sięgnąć po farmaceutyki).

Pierwsza miesiączka, czyli menarche, to ukoronowanie okresu dojrzewania – w naszej szerokości geograficznej pojawia się najczęściej u osób w wieku 12 lub 13 lat. Nie bez kozery podkreślam położenie na mapie świata – ma ono duży wpływ na to, w jakim wieku przeważnie występuje menarche. Poprzedza ją szereg zmian zachodzących w organizmie – zarówno w wyglądzie (powiększają się piersi, zaokrąglają biodra), jak i w psychice (w trakcie okresu dojrzewania kształtuje się nasza osobowość, wzrasta świadomość ciągów przyczynowo-skutkowych i tym podobne). Pierwsza miesiączka stanowi więc punkt zwrotny dojrzewania i dorastania – do jej pojawienia się organizm musi spełnić jednak kilka warunków. Jednym z nich jest tzw. krytyczna masa ciała (BMI), czyli osiągnięcie odpowiedniego stosunku wagi do wzrostu. Cykl menstruacyjny reguluje się w ciągu pierwszych 5 lat od menarche.

Zatrzymanie cyklu miesiączkowego w wieku od 45 do 55 lat świadczy o rozpoczęciu etapu menopauzy, zwanego też klimakterium lub przekwitaniem. Oznacza on, że komórki jajowe nie są już produkowane, więc nie można zajść w ciążę. Menopauzie czasami towarzyszą takie objawy, jak uderzenia gorąca, stany lękowe i depresyjne wywołane przez zaburzenia hormonalne, trudności z zasypianiem czy przewlekłe zmęczenie.

Tajniki cyklu miesiączkowego

„Nie zaczepiaj jej, okres jej się zbliża”, „bez kija nie podchodź”, „a co ty taka przewrażliwiona, miesiączkę masz?” – no cóż, menstruacja nie ma zbyt dobrej reputacji. Trudno się dziwić – pierwsze, z czym kojarzy nam się okres, to widok krwi i bóle, często wyłączające nas z normalnego rytmu życia. 

Cykl dzieli się na 4 główne fazy – warto wiedzieć, co dzieje się w każdej z nich, aby jeszcze lepiej zrozumieć cały ten proces i obdarzyć swoje ciało należnym szacunkiem i opieką w tym czasie. Są to: menstruacja, faza folikularna, owulacja i faza lutealna.

Menstruacja 

Pierwszy dzień krwawienia menstruacyjnego jest równocześnie pierwszym dniem nowego cyklu menstruacyjnego i początkiem fazy folikularnej. W czasie menstruacji macica oczyszcza się z nabudowanych warstw, co skutkuje wydalaniem płynu menstruacyjnego z dróg rodnych. Krew stanowi jedynie składnik tego płynu – poza nią zawiera on fragmenty błony śluzowej macicy i komórki nabłonka pochwy.

Długość krwawienia zależna jest od wielu czynników, jednak za prawidłowe uznaje się miesiączki trwające od 3 do 7 dni. Przyjmuje się, że podczas okresu następuje utrata 100 ml płynu menstruacyjnego, z czego od 30 do 50 ml krwi. Obfite miesiączki, w trakcie których oddaje się ponad 150 ml płynu miesiączkowego, mogą być uwarunkowane fizjologicznie lub świadczyć o nieprawidłowościach w cyklu.

Faza folikularna 

W trakcie fazy folikularnej w jajnikach pojawiają się pęcherzyki jajnikowe. Za stymulację ich rozwoju odpowiada hormon folikulotropowy (FSH), produkowany w przysadce mózgowej. Same pęcherzyki rozpoczynają zwiększoną produkcję estrogenu, który wzmaga pogrubianie się błony śluzowej macicy. Śluz jest obfity, lepki, rzadki i rozciągliwy, aby umożliwić plemnikom dostanie się do komórki jajowej. W końcówce fazy folikularnej, pod wpływem FSH, dochodzi do wykształcenia się dominującego pęcherzyka jajnikowego, zwanego pęcherzykiem Graafa.

Owulacja (jajeczkowanie)

W jej trakcie pod wpływem FSH i hormonu luteinizującego (LH) pęka pęcherzyk Graafa, a komórka jajowa się uwalnia. Następnie komórka przemieszcza się do jajowodu i jest gotowa do ewentualnego zapłodnienia, przy czym żyje tam około 1 dnia. Brak zapłodnienia skutkuje obumarciem jajeczka. Owulacja rozpoczyna drugą fazę cyklu i zwykle występuje około jego 14. dnia. Wymienione wcześniej czynniki wpływające na długość cyklu mogą zaburzyć również samą owulację i przesunąć termin jajeczkowania. U niektórych osób owulacji towarzyszy plamienie (trwające zazwyczaj do 2 dni), bóle podbrzusza (które mogą być spowodowane skurczami jajowodów) oraz podwyższona temperatura ciała.

Faza lutealna 

Przeważnie trwa 14 dni. W jej trakcie w jajniku wykształca się tzw. ciałko żółte. Organizm magazynuje składniki odżywcze, ze wzmożoną siłą produkowany jest progesteron. Jeśli nie doszło do zapłodnienia, spada poziom progesteronu, dochodzi do złuszczenia błony śluzowej macicy, wskutek czego pojawia się krwawienie z pochwy. Z drugiej strony, jeżeli dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zmienia się w ciążowe – niezwykle ważne dla podtrzymania ciąży w jej pierwszych tygodniach. Ciałko w tym okresie produkuje ten hormon do momentu, kiedy pałeczkę przejmie łożysko i samo zacznie wytwarzać progesteron.

Menstruacja: prawdy i mity

Bez ściemy: jak to jest z tą miesiączką?

Wiemy już nieco więcej o biologicznych procesach, jakie zachodzą w organizmie podczas cyklu miesiączkowego. Mimo to menstruacja często wiąże się z masą wątpliwości, domysłów i pytań, na które zwykle nie odpowiadają naukowe dyskursy. Czas obalić mity, a potwierdzić fakty dotyczące menstruacji.

• Brak miesiączki = ciąża? 

Niekoniecznie! Na zatrzymanie miesiączki wpływ może mieć wiele czynników. Stresująca praca, przeziębienie (osłabienie organizmu), nieregularny rytm snu – to tylko niektóre z nich. Przeczytaj nasz artykuł o zaburzeniach miesiączki.

• Antykoncepcja hormonalna może pomóc w uregulowaniu cyklu?

To prawda. Nieregularne miesiączki często są kontrolowane przez ginekologów za pomocą leków hormonalnych. Leki antykoncepcyjne mogą powodować zmniejszenie obfitego krwawienia oraz niwelują pozostałe dolegliwości związane z menstruacją.

• Obfite krwawienie menstruacyjne może prowadzić do anemii?

Ponownie: to prawda! Jeśli Twoje krwawienie jest bardziej obfite niż zwykle, trwa dłużej niż 7 dni, a dodatkowo skóra staje się bledsza i bardziej sucha, a Ty – zmęczona_y i bez energii, może świadczyć to o anemii i poważnych niedoborach. 

• Uprawiając seks podczas miesiączki, nie można zajść w ciążę?

Fałsz. Otóż może dojść do ciąży w czasie okresu! Cykl menstruacyjny bywa krótszy – czasem trwa od 20 do 22 dni. Wówczas owulacja następuje w ostatnich dniach krwawienia. Ryzyko wzrasta, jeżeli cykle są krótkie, ale samo krwawienie menstruacyjne trwa długo.

• W trakcie cyklu może nie dojść do jednej z jego faz: owulacji?

Prawda. U niektórych osób zdarzają się bezowulacyjne cykle menstruacyjne. Pęcherzyk Graafa nie pęka, więc nie uwalnia komórki jajowej. Mimo to brak owulacji często nie wyklucza regularnej miesiączki i jest dostrzegany dopiero wtedy, gdy dana osoba stara się zajść w ciążę. Bezowulacyjne cykle mogą świadczyć o zaburzeniach gospodarki hormonalnej i chorobach narządów płciowych, dlatego powinny być monitorowane lekarza i poddane odpowiedniej farmakoterapii.

• W czasie menstruacji należy powstrzymać się od aktywności fizycznej?

To oczywiście fałsz. Jeżeli nie towarzyszą Ci uciążliwe objawy i ból, nie ma przeciwwskazań do lekkich ćwiczeń rozciągających. Oczywiście, to nie najlepszy czas na bicie rekordów ;) Umiarkowany ruch może jednak złagodzić bolesne skurcze macicy i poprawić samopoczucie.

Może zainteresuje Cię artykuł o synchronii menstruacyjnej?

Zaburzenia cyklu menstruacyjnego – kiedy zgłosić się do lekarza?

Nawet u w pełni zdrowej osoby wskutek różnych incydentalnych zaburzeń hormonalnych lub nadmiernego stresu cykl menstruacyjny może się rozregulować. Warto jednak skrupulatnie obserwować każde kolejne miesiączki, aby w porę „wyłapać” wszelkie niepokojące sygnały i prędko zdiagnozować patologie cyklu menstruacyjnego.

Należy umówić się na wizytę u ginekologa, jeśli:

• Krwawienia są nieregularne i nie pojawiają się w każdym kolejnym miesiącu.
• Niepokoją Cię dolegliwości bólowe towarzyszące menstruacji. Dzielą się one na 2 grupy: ból pierwotny i wtórny. Pierwszy jest związany z wahaniami hormonów i dotyczy krwawień w pierwszych latach menstruacji. Ból wtórny wywołują zaś konkretne czynniki, związane z dysfunkcjami narządów rodnych lub stanami zapalnymi.
• Miesiączka jest albo bardziej obfita, albo bardziej skąpa niż zwykle.

Wszelkie niepokojące objawy dobrze jest skonsultować z lekarzem. W trakcie menstruacji w ciele zachodzi wiele zmian i skomplikowanych procesów, nic więc dziwnego, że niektóre objawy mogą być mylące. Przeczytaj też nasz artykuł o biegunce podczas okresu.

Miesiączka jest okej!

To jeszcze raz dla ostatnich rzędów: grunt to harmonia i zrozumienie. Miesiączka nie powinna nas przerażać. Niewłaściwe jest także zamiatanie tego tematu pod dywan razem ze wszystkimi jej „urokami”. A już na pewno niewłaściwe jest umniejszanie jej roli! Więc następnym razem, kiedy padnie komentarz w stylu „Masz okres? Zdenerwowana jesteś!”, przypomnij sobie ten tekst i poklep się po ramieniu. Dobra robota :)